Tại Việt Nam, tỷ lệ đái tháo đường (ĐTĐ) chung cho cả nước là khoảng 5% dân số và khoảng 15-20% số người có nguy cơ mắc bệnh rất cao, chủ yếu tập trung ở lứa tuổi lao động, từ 30-64 tuổi. Bệnh thường được phát hiện và điều trị muộn, đi kèm với nhiều biến chứng nguy hiểm bao gồm các biến chứng cấp gây hôn mê hoặc tử vong hoặc các biến chứng lâu dài như các bệnh lý mạch máu, thần kinh, mù loà, tổn thương thận, cắt cụt chi, v.v... Chi phí điều trị rất tốn kém do bệnh nhân phải dùng thuốc gần như suốt đời. Vì vậy, ĐTĐ không chỉ là một vấn đề nan giải của riêng ngành Y tế mà còn là mối quan tâm của toàn xã hội. Để điều trị ĐTĐ, các thuốc nguồn gốc tổng hợp đã được sử dụng có hiệu quả nhưng đa số chúng thường có nhiều tác dụng phụ cũng như chi phí điều trị còn cao. Do đó, các thuốc có nguồn gốc tự nhiên để điều trị ĐTĐ cũng đang được các nhà khoa học trên thế giới quan tâm nghiên cứu và phát triển vì chúng vừa mang lại hiệu quả điều trị, vừa ít tác dụng phụ, thân thiện với môi trường, giá thành hợp lý và đặc biệt là bảo đảm an ninh thuốc, phù hợp với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Cây Dây thìa canh (Gymnema sylvestre (Retz.) R.Br. ex Schult) là một trong số những cây có tiềm năng trong việc phát triển thành sản phẩm điều trị ĐTĐ ở Việt Nam. Cây đã được nghiên cứu chứng minh tác dụng (cả trên thực nghiệm và lâm sàng), được ứng dụng rộng rãi trên thế giới (như trà, viên nang, bột, v.v...), chưa phát hiện tác dụng phụ, độc tính thấp với khoảng an toàn rất lớn, dễ trồng, khai thác bền vững do bộ phận sử dụng là thân lá có 2 thể thu hái nhiều lần trong một vòng đời. Trường ĐH Dược Hà Nội và Công ty TNHH MTV Dược khoa - Trường ĐH Dược Hà Nội đã tiến hành các nghiên cứu trồng cây theo GAP; bào chế trà túi lọc và viên nang; chiết xuất GS4 và cho ra đời sản phẩm Trà túi lọc DK-Betics, viên Diabetna từ cây DTC. Mặc dù vậy, việc sản xuất sản phẩm từ cây DTC chủ yếu vẫn dựa trên nguồn nguyên liệu thu hái từ hoang dã, dẫn đến khó kiểm soát về số lượng và chất lượng; nguyên liệu và bán thành phẩm, thành phẩm chưa được tiêu chuẩn hóa; v.v... Nhằm mục đích giải quyết các vấn đề trên và tạo cơ sở cho sự ra đời của một thuốc điều trị ĐTĐ từ cây DTC ở Việt Nam, nhóm nghiên cứu do PGS.TS. Trần Văn Ơn, Công ty TNHH MTV Dược Khoa - Trường Đại học Dược Hà Nội (Công ty Cổ phần Dược Khoa), đứng đầu đã tiến hành thực hiện dự án sản xuất thử nghiệm: “Hoàn thiện công nghệ trồng trọt, sản xuất cao định chuẩn và sản xuất chế phẩm từ cây Dây thìa canh (Gymnema sylvestre (Retz.) R.Br. ex Schult) hỗ trợ điều trị đái tháo đường” với mục tiêu hoàn thiện quy trình công nghệ trồng trọt theo GAP và sản xuất cao chuẩn hóa quy mô 200 kg dược liệu/ mẻ, hoàn thiện quy trình bào chế viên nang quy mô 200.000 viên/ lô và nâng cấp tiêu chuẩn cao chuẩn hóa, các sản phẩm viên nang, trà túi lọc và hoàn thiện hồ sơ tiền lâm sàng của sản phẩm viên nang.

Dự án sản xuất thử nghiệm sau một thời gian triển khai đã đạt được những kết quả sau:

- Đã hoàn thiện quy trình công nghệ trồng trọt cây Dây thìa canh theo GAP và triển khai trồng trên diện tích 5 ha tại Thái Nguyên, sản xuất ra 45 tấn dược liệu khô. Đã công bố sản xuất dược liệu DTC đạt tiêu chuẩn GAP-WHO cho Vùng trồng của Công ty tại Thái Nguyên.

- Đã hoàn thiện quy trình sản xuất cao chuẩn hóa quy mô 200 kg dược liệu/ mẻ. Đã nghiên cứu áp dụng phương pháp chiết thay đổi độ tan để tăng hiệu quả kinh tế.

- Đã hoàn thiện quy trình bào chế viên nang quy mô 200.000 viên/ lô, sử dụng cao chuẩn hóa giúp làm giảm lượng viên phải uống trong 1 liều. Đã sản xuất 2.555.980 viên nang đạt TCCS. 13 - Đã hoàn thiện quy trình sản xuất cốm DTC quy mô 100.000 túi/lô, trà túi lọc DTC quy mô 100.000 túi/lô. Đã sản xuất 420.140 túi cốm và 637.256 túi trà túi lọc đạt TCCS.

- Đã tiến hành nâng cấp tiêu chuẩn dược liệu, bổ sung thêm các chỉ tiêu gồm đặc điểm thực vật, đặc điểm vi phẫu, kim loại nặng, định tính bằng SKLM và định lượng. Đã xây dựng tiêu chuẩn cao chuẩn hóa, các sản phẩm viên nang, trà túi lọc, cốm Dây thìa canh.

- Đã nghiên cứu hiệu lực điều trị và tính an toàn của viên nang Dây thìa canh. Từ đó hoàn thiện hồ sơ tiền lâm sàng của viên nang.

Việc triển khai dự án góp phần giải quyết công ăn việc làm và phát triển, hiện đại hóa nông thôn, tham gia thực hiện thành công chương trình “Tam Nông” của Đảng và Nhà nước. Điều này được thực hiện thông qua hợp phần trồng và chế biến dược liệu tại Thái Nguyên theo mô hình “đồn điền trung tâm” và “hợp đồng nông trại”, gắn kết các “nhà” trong phát triển nông thôn. Dự án cũng góp phần vào thực hiện thành công chủ trương phát triển dược liệu và sản phẩm quốc gia của Chính phủ, góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên các diện tích đất 1 vụ và đất soi bãi, chân đồi từ các cây có giá trị kinh tế thấp sang cây Dây thìa canh có giá trị kinh tế cao 12 hơn. Việc triển khai phần chế biến dược liệu và sản xuất dược liệu đóng gói sẽ tạo công ăn việc làm ổn định cho 12 công nhân tại công ty DK Natura. Các sản phẩm tạo ra từ Dự án góp phần giảm áp lực lên sức khoẻ người bệnh do sử dụng sản phẩm thân thiện hơn, ít tác dụng không mong muốn hơn, phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm dẫn đến tốn kém chi phí điều trị.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài (Mã số 15491/2018) tại Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia.

P.T.T (NASATI)