Quan hệ ASEAN-Australia trong những năm gần đây được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố, trong đó có chiến lược xoay trục của Mỹ dưới thời Tổng thống Obama, Trung Quốc thực hiện chiến lược toàn cầu với ý tưởng Một vành đai, một con đường, Ấn Độ mở rộng phạm vi của chính sách hướng Đông và nâng cấp chính sách này lên chính sách hành động phía Đông, Nhật Bản có những nỗ lực để có thêm vai trò chính trị-quân sự trên thế giới mà trước hết là ở châu Á-Thái Bình Dương. Gần đây nhất, Tổng thống Mỹ đã làm sống lại ý tưởng Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương với bốn trụ cột là Mỹ-Nhật Bản-Ấn Độ-Australia. Mỗi nước Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia đều có cách tiếp cận của riêng mình về ý tưởng này nhưng điểm chung nhất mà các nước này đều chia sẻ là bảo đảm hòa bình, ổn định, hợp tác và thượng tôn pháp luật ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, trong đó coi ASEAN đóng vai trò trung tâm trong cấu trúc mới này.

Quan hệ Việt Nam-Australia cũng có những bước phát triển quan trọng kể từ quan hệ ngoại giao giữa hai nước được thiết lập vào năm 1973 Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc và Việt Nam gia nhập ASEAN vào năm 1995, quan hệ hai nước tiếp tục được phát triển. Quan hệ Việt Nam-ASEAN đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Chỉ 4 năm sau khi quan hệ Australia-ASEAN được nâng lên tầm chiến lược vào 2014, quan hệ Việt Nam-ASEAN cũng được nâng lên tầm chiến lược vào năm 2018. Giá trị thương mại hai chiều Australia-Việt Nam năm tài khóa 2016-2017 đạt gần 12 tỉ USD. Đầu tư của Australia vào Việt Nam đạt 1,9 tỉ USD năm 2016 và khoản đầu tư có trị giá 1,6 tỉ USD đang được hai bên xem xét. Australia cũng là đối tác quan trọng của Việt Nam về hỗ trợ phát triển. Vai trò chính trị-an ninh của Australia có ý nghĩa quan trọng với Việt Nam khi nước này kiên định lập trường bảo đảm tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông, giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, dựa trên luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước luật biển (UNCLOS) 1982. Xuất phát từ thực tế trên, nhóm nghiên cứu của TS. Võ Xuân Vinh tại Viện Nghiên Cứu Đông Nam Á đã thực hiện đề tài: “Quan hệ Australia - ASEAN năm 2001 - 2020” từ năm 2019 đến năm 2020.

Đề tài nhằm thực hiện mục tiêu làm rõ hiện trạng quan hệ Australia-ASEAN giai đoạn 2001-2020, đồng thời đánh giá tác động của mối quan hệ này đến đến Australia, ASEAN, triển vọng của quan hệ Australia-ASEAN đến năm 2025 và đưa ra một số gợi ý chính sách cho Việt Nam.

Đề tài đã thu được một số kết quả nổi bật như sau:

- Quan hệ Australia-ASEAN hai thập niên đầu thế kỷ XXI có tác động đáng kể đến Australia, ASEAN và quan hệ Việt Nam ASEAN. Đối với Australia, nhờ mối quan hệ ngày càng được tăng cường với ASEAN, quốc gia này ngày càng hội nhập sâu hơn vào đời sống chính trị-kinh tế châu Á-Thái Bình Dương. Thậm chí, Australia đã chủ động can dự vào một số vấn đề lớn của khu vực, trong đó có vấn đề Biển Đông thông qua nhiều kênh khác nhau, trong đó có kênh quan hệ Australia-ASEAN và các cơ chế do ASEAN dẫn dắt như ARF, EAS, ADMM+. Gia tăng hợp tác chống khủng bố giữa Australia và ASEAN cùng các nước thành viên của tổ chức này đã giúp giảm các nguy cơ khủng bố trên lãnh thổ Australia. Về kinh tế, quan hệ ngày càng sâu rộng giữa Australia và ASEAN làm cho hoạt động thương mại nói chung của Australia gắn với những biến động kinh tế của khu vực, trong đó sự tăng giảm giá trị thương mại với ASEAN có tác động rất lớn từ tình hình kinh tế ASEAN. Mục tiêu tự do hóa thương mại mà Australia đặt ra cũng đã được hiện thực hóa với sự ra đời của AANZFTA. Với tư cách là nước nhận đầu tư, nguồn đầu tư từ ASEAN góp phần nhất định vào sự phát triển của đất nước chuột túi. Hợp tác phát triển với ASEAN góp phần quan trọng vào một trong những lĩnh vực đối ngoại chủ chốt của Australia, đó là viện trợ phát triển.

- Mối quan hệ Australia-ASEAN có tác động tích cực đến quan hệ Việt Nam-Australia trong nhiều lĩnh vực. Cùng với quan hệ chính trị-an ninh AustraliaASEAN được tăng cường và vai trò chiến lược ngày càng tăng của Việt Nam ở khu vực, quan hệ chính trị-an ninh Việt Nam-Australia đã có những bước phát triển mạnh mẽ, được nâng cấp từ đối tác toàn diện năm 2009 lên quan hệ đối tác chiến lược năm 2018. Australia cũng ngày càng ủng hộ Việt Nam hơn trong cách tiếp cận pháp lý từ góc độ Biển Đông. Về kinh tế, quan hệ Australia-ASEAN, đặc biệt là AANZFTA có thúc đẩy mạnh mẽ thương mại Việt Nam-Australia, đưa Việt Nam nằm trong số quốc gia có tốc độ gia tăng thương mại lớn với Australia trong khu vực. Việt Nam cũng nằm trong số các quốc gia nhận được nhiều đầu tư và viện trợ phát triển từ Australia.

- Dù còn những thách thức phía trước như sự phức tạp của cạnh tranh ảnh hưởng Mỹ-Trung Quốc ở khu vực và tác động tiêu cực về kinh tế-xã hội của đại dịch Covid-19 đối với kinh tế toàn cầu nói chung, Australia và ASEAN nói riêng, tuy nhiên, quan hệ Australia-ASEAN ít nhất đến năm 2025 hứa hẹn được tăng cường trên nhiều lĩnh vực. Lịch sử quan hệ ít mâu thuẫn và xu hướng đi lên của quan hệ Australia-ASEAN trong các lĩnh vực chủ yếu như chính trị-an ninh, kinh tế, hợp tác phát triển là cơ sở quan trọng cho tương lai qua hệ hai bên. Bên cạnh đó, trong bối cảnh Australia là đồng minh thân cận của Mỹ và có xu hướng thực hiện chính sách đối ngoại giống Mỹ trong ứng xử với Trung Quốc cũng như tầm quan trọng của Đông Nam Á nói chung và ASEAN nói riêng trong cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung Quốc, ASEAN sẽ là nhân tố được Australia chú trọng tăng cường phát triển quan hệ. Định hướng tiếp tục theo đuổi vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực sẽ là nhân tố quan trọng thúc đẩy ASEAN tăng cường quan hệ với Australia trong những năm sắp tới.

- Thực tiễn quan hệ Australia-ASEAN trong hai thập niên qua và triển vọng của mối quan hệ này trong thời gian tới, việc thực hiện chính sách đối ngoại của Việt Nam đối với Australia cần lưu ý đến vai trò lớn của Mỹ trong chính sách đối ngoại của Australia đối với khu vực, nhất là trong bối cảnh Mỹ gia tăng tập hợp lực lượng để kiềm chế Trung Quốc. Cho đến nay, vai trò trung tâm của ASEAN đang là “công cụ” quan trọng đảm bảo sự can dự của các nước lớn bên ngoài, góp phần duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, hợp tác và luật pháp quốc tế ở khu vực. Với Australia nói riêng, Việt Nam cần có những ưu tiên cụ thể trong các lĩnh vực hợp tác, bao gồm hợp tác trong vấn đề Biển Đông và phối hợp trong các hoạt động gìn giữ hòa bình quốc tế, xem xét việc xây dựng FTA Việt Nam-Australia, và các chương trình hợp tác phát triển của Australia cho tiểu vùng Mekong. Trong bối cảnh các nước lớn như Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, Trung Quốc và Hàn Quốc đều có các nỗ lực gia tăng hợp tác với các nước tiểu vùng Mekong, Việt Nam nên chăng xem xét đề xuất tổ chức Đối thoại các đối tác phát triển của Mekong để tạo thế cân bằng ảnh hưởng nước lớn ở khu vực Mekong nói chung và Việt Nam nói riêng

Có thể tìm đọc báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 18380/2020) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

N.P.D (NASATI)