Đầu tư công xây dựng nói chung và đầu tư xây dựng theo hình thức đối tác công tư nói riêng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ, đáp ứng các nhu cầu phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Tuy vậy, quá trình đầu tư xây dựng được tiến hành theo các chu kỳ dài, chịu tác động của nhiều yếu tố ẩn chứa nhiều rủi ro tới kết quả thực hiện dự án đầu tư. Do đó, công tác giám sát, đánh giá dự án đầu tư đóng vai trò hết sức quan trọng giúp cho chủ đầu tư thấy rõ được sự tác động tích cực cũng như tiêu cực của các yếu tố đó, từ đó có các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư xây dựng. Dự án đầu tư xây dựng thực hiện theo hình thức đối tác công tư (PPP) được sử dụng một phần vốn của nhà nước và một phần vốn của tư nhân, do vậy trên phương diện của mỗi bên đều cần thiết có sự quản lý chặt chẽ, nhằm đạt được các lợi ích của mình. Trên phương diện quản lý nhà nước, đầu tư theo hình thức PPP thực chất là nhà nước “bỏ tiền” ra mua một phần/ hoặc toàn bộ công trình hạ tầng do nhà đầu tư tư nhân có tiền xây dựng, sau một khoảng thời gian kinh doanh thì công trình đó sẽ thuộc sự quản lý của nhà nước. Do đó giám sát và đánh giá dự án đầu tư trong trường hợp này là hết sức quan trọng một mặt đảm bảo các lợi ích tài chính của dự án, mặt khác đảm bảo các lợi ích kinh tế xã hội khác. Thực tế cho thấy đầu tư công xây dựng nếu không được giám sát, đánh giá khoa học, có hệ thống sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy như: chậm tiến độ, tăng chi phí, tăng thất thoát lãng phí, chất lượng công trình không đảm bảo, vốn đầu tư sử dụng không hiệu quả.

Mặt khác, quá trình triển khai công tác giám sát, đánh giá gặp nhiều khó khăn, các hướng dẫn của nhà nước còn chung chung, thiếu cơ sở khoa học và các tiêu chí cụ thể, nên việc thực thi công tác đánh giá đầu tư trong thời gian qua còn nặng về thủ tục và hình thức hơn là các vấn đề cốt lõi mà hoạt động đánh giá dự án đầu tư hướng tới, đó là tìm ra được các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả thực hiện dự án để từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho các dự án cũng như công tác quản lý trong tương lai.

Thực trạng trên đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu, tổng kết thực trạng công tác đánh giá dự án đầu tư công xây dựng trong thời gian qua, từ đó đề xuất phương pháp luận làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng mô hình đánh giá dự án đầu tư nói chung và dự án đầu tư xây dựng theo hình thức đối tác công tư. Đề tài nghiên cứu “Xây dựng mô hình đánh giá kết thúc dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng theo hình thức đối tác công tư (PPP) tại Việt Nam” do Cơ quan chủ trì Tổng Cục đường bộ Việt Nam cùng phối hợp với Chủ nhiệm đề tài TS. Nguyễn Lương Hải thực hiện với mục tiêu: Đánh giá thực trạng về đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng (CSHT) tại Việt Nam, thực trạng giám sát và đánh giá đầu tư các công trình sử dụng ngân sách nhà nước tại Việt Nam; Kinh nghiệm quốc tế về giám sát, đánh giá dự án đầu tư xây dựng; Phân tích cơ sở lý pháp lý và đề xuất cơ sở lý luận cho hoạt động đánh giá dự án đầu tư xây dựng; Đề xuất mô hình các chỉ tiêu đánh giá kết thúc đầu tư dự án xây dựng CSHT tại Việt Nam.

Đề tài nghiên cứu đã tập trung nghiên cứu bám sát với đối tượng và phạm vi nghiên cứu, các nỗ lực của nhóm nghiên cứu đã đạt được một số kết quả sau đây: phân tích tổng quan về đầu tư phát triển CSHT nói chung và thực trạng thực hiện các dự án đầu tư phát triển CSHT giao thông đường bộ theo hình thức PPP tại Việt Nam trong thời gian qua từ đó cho một cái nhìn tổng quan về vị trí, vài trò của hoạt động đầu tư CSHT nói chung và đầu tư theo hình thức đối tác công tư PPP nói riêng tại Việt Nam; kết quả nghiên cứu cũng chỉ rõ thực trạng đánh giá dự án đầu tư phát triển CSHT theo hình thức PPP tại Việt Nam và kinh nghiệm của một số quốc gia, qua đó cho thấy cần phải có sự thay đổi và điều chỉnh mang tính khoa học hơn nữa để hoạt động đánh giá dự án đầu tư này mang đến nhiều giá trị sử dụng hơn cho thực tiễn quản lý đầu tư phát triển CSHT tại Việt Nam; kết quả nghiên cứu đã trình bày cơ sở phương pháp luận có thể vận dụng một cách phù hợp trong việc xây dựng mô hình các chỉ tiêu đánh giá kết thúc đầu tư các dự án đầu tư CSHT giao thông đường bộ theo hình thức PPP, cơ sở phương pháp luận xuất phát từ mô hình nghiên cứu hành vi tổ chức và vận dụng các triết lý trong lý thuyết quản lý theo giá trị áp dụng trong trường hợp cụ thể cho tổ chức dự án với các đặc thù thực hiện theo hình thức PPP; bên cạnh đó, kết quả đề tài trình bày đầy đủ các cơ sở pháp lý của Việt Nam hiện hành trong quy định đánh giá và giám sát đầu tư, cơ sở pháp lý cho thấy việc đề xuất mô hình đánh giá dự án là hết sức cần thiết và có giá trị pháp lý; cuối cùng, kết quả nghiên cứu đề tài đã đề xuất mô hình gồm 41 chỉ tiêu đánh giá kết thúc dự án đầu tư phát triển CSHT giao thông đường bộ theo hình thức PPP tại Việt Nam, mô hình này được đề xuất trên cơ sở các phương pháp luận khoa học đã trình bày ở chương 2 và cơ sở thực tiễn từ việc khảo sát số liệu thực tế từ 199 dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam trong thời gian qua, mô hình đề xuất được kiểm định thông qua các kỹ thuật phân tích toán thống kê để thấy rõ mức độ ý nghĩa của từng chỉ tiêu hay nhóm chỉ tiêu đề xuất; vận dụng mô hình trong đánh giá mô phỏng cho các dự án trên thực tế cũng được đề tài thuyết minh và hướng dẫn. Các kiến nghị và đề xuất để triển khai áp dụng mô hình trên thực tiễn cũng được trình bày, thông qua đó các chủ thể liên quan cũng có cái nhìn khách quan, trách nhiệm và thực chất hơn đối với hoạt động đánh giá dự án nói chung và đánh giá kết thúc đầu tư các dự án đầu tư phát triển CSHT theo hình thức PPP nói riêng.

Có thể tìm đọc báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 16981/2019) tại Cục Thông tin KHCNQG.

Đ.T.V (NASATI)