Chất tạo ngọt nhân tạo hay còn gọi là đường hóa học, chúng chủ yếu được tổng hợp từ các chất hữu cơ, vô cơ trong nhà máy, thường có vị ngọt rất cao so với đường tự nhiên từ mía, củ cải đường. Chất ngọt tổng hợp này là chất không có trong tự nhiên, không chuyển hóa được, do đó không có giá trị dinh dưỡng nên có mục đích sử dụng là tạo vị ngọt trong điều trị cho những người bệnh thừa cân hay tiểu đường.

Ngày nay, chất tạo ngọt nhân tạo là lựa chọn phổ biến thay thế đường tự nhiên do chúng không làm tăng lượng calo trong chế độ ăn uống của bạn. Vì thế, loại đường hóa học này được sử dụng rộng rãi trong các loại thực phẩm chế biến như nước giải khát, đồ uống có đường, đồ nướng, kẹo, bánh ngọt, đồ hộp, mứt, thạch và chế phẩm từ sữa. Mặc dù đường hóa học cũng có một số lợi ích nhất định như:

+ Không gây sâu răng.

+ Kiểm soát cân nặng tốt do không có calo: Chất tạo ngọt không dinh dưỡng có các sản phẩm phụ khác nhau không được chuyển đổi thành calo. Chẳng hạn, aspartame trải qua một quá trình trao đổi chất khác nhau mà không tạo thành đường đơn giản để cơ thể có thể sử dụng. Những loại khác như saccharin và sucralose hoàn toàn không bị phá vỡ mà thay vào đó được hấp thụ trực tiếp vào máu và bài tiết qua nước tiểu.

+ Do không phải là carbohydrate nên nó không làm tăng lượng đường trong máu như đường ăn thông thường.

Tuy nhiên, chất tạo ngọt này cũng có không ít những ảnh hưởng khi lạm dụng, hoặc sử dụng những hợp chất tạo ngọt không nằm trong danh sách được phép phê duyệt sử dụng của Cục An toàn thực phẩm.

Tại Mỹ, cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) đã phê duyệt 6 loại chất ngọt nhân tạo (saccharin, acesulfam K, aspartame, sucraloza, advantame, neotame) và 2 loại chất tạo ngọt tự nhiên (steviol glycosides, SGFE) để sử dụng trong thực phẩm. Những loại được phép sử dụng trong chế biến thực phẩm với giới hạn tối đa và có quy định rõ ràng. Aspartame có mặt trong hơn 6.000 loại thực phẩm trên toàn thế giới và khoảng 5.500 tấn được tiêu thụ mỗi năm chỉ riêng tại Mỹ.

Tuy nhiên trên thị trường hiện nay vẫn đang tồn tại rất nhiều những chất tạo ngọt có gốc hóa học là sodium cyclamate. Chất này không nằm trong danh mục các loại phụ gia thực phẩm vì loại đường hóa học này có thể gây ra ung thư gan, ung thư phổi, dị dạng bào thai, ảnh hưởng đến các yếu tố di truyền… Các chất chuyển hóa của cyclamate như mono và di-cyclohexylamin còn độc hại hơn cả cyclamate, đã được chứng minh là gây ung thư cho chuột.

Đối với chức năng của hệ tiêu hóa, chất tạo ngọt nhân tạo có thể thay đổi quá trình trao đổi chất ở ruột. Saccharin được phát hiện làm thay đổi loại và chức năng của hệ lợi khuẩn trong ruột, aspartame làm giảm hoạt động của một loại enzyme đường ruột. Ăn nhiều đường hóa học thường xuyên, có thể gây suy giảm chức năng tiêu hóa, kích thích niêm mạc đường ruột, gây khó khăn cho sự hấp thụ chất dinh dưỡng, thậm chí có thể ảnh hưởng tới chức năng thận.

Ở trẻ em đường hóa học có thể cản trở khả năng hấp thu các chất dinh dưỡng khiến trẻ chậm lớn, biếng ăn. Sử dụng nhiều đường hóa học sẽ kìm hãm sự phát triển của trẻ, sinh ra nhiều bệnh tật hoặc suy dinh dưỡng, có thể khiến trí não phát triển không bình thường… Ngoài ra, chức năng thải độc của gan, thận ở trẻ đều bị kém đi nên các hóa chất này sẽ tích lũy lại.

Một số chất tạo ngọt có thể tác động não bộ làm thay đổi nhận thức vị giác và mất cân bằng trong sản xuất nội tiết tố. Ví dụ: Sucralose làm giảm hoạt động của amygdala, một phần của não liên quan đến nhận thức vị giác. Aspartame làm thay đổi việc sản xuất nội tiết tố tự nhiên trong cơ thể, làm tăng cảm giác ngon miệng và thèm chất ngọt.

Trong một nghiên cứu trên tạp chí Nature Medicine gần đây chỉ ra một chất tạo ngọt có tên erythritol liên quan đến việc tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ và tử vong cao hơn. Các nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Cleveland đã xem xét nồng độ erythritol trong máu của khoảng 4.000 người ở Hoa Kỳ và châu Âu từ trên 60 tuổi. Họ phát hiện ra rằng những người có nồng độ erythritol trong máu cao có nhiều khả năng gặp các biến cố về tim mạch nghiêm trọng như đột quỵ hoặc đau tim. Những người tham gia này đều đã hoặc đang có nguy cơ cao mắc các bệnh tim mạch vì các tình trạng như tiểu đường và tăng huyết áp. Một xét nghiệm khác trên chuột, họ phát hiện ra rằng khi cho chuột ăn erythritol thì cũng thúc đẩy sự hình thành cục máu đông. Erythritol dường như cũng gây đông máu trong máu và huyết tương của con người. Các cục máu đông có thể vỡ ra và di chuyển đến tim, gây ra cơn đau tim hoặc chuyển đến não sẽ gây ra đột quỵ.

Như vậy, bạn nên giảm lượng đường nhân tạo và đường ăn trong chế độ ăn uống của mình. Mọi người có thể lựa chọn sử dụng những cách thay thế lành mạnh hơn.

Trần Mỹ Hương (NASATI), tổng hợp 4/2023