Tây Nguyên còn được coi là thủ phủ điện gió khi có hàng loạt dự án liên quan đến năng lượng tái tạo. Chỉ trong hai năm 2020 và 2021, trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên đã được các doanh nghiệp đầu tư hơn 85 nghìn tỷ đồng vào lĩnh vực điện gió. Tuy nhiên, khi thời gian dành cho các dự án này hết, Tây Nguyên lại trở thành vũng lầy về điện gió bởi những tồn đọng, bất cập, nhiều doanh nghiệp có nguy cơ phá sản, nợ nần chồng chất… Vậy đâu là nguyên do dẫn đến tình trạng trên?

Các công ty đầu tư tiền của với hy vọng sẽ hoàn thành và đấu nối trước 31/10/2021 và bán được điện với giá FiT là 1.928 đồng/1kWh nhưng không thành công do dịch COVID bất ngờ ập đến ảnh hưởng đến việc thi công, sự cứng nhắc trong việc công nhận vận hành thương mại liên quan đến thử nghiệm kỹ thuật, đã đẩy nhà đầu tư rơi vào rủi ro. (FiT là viết tắt của Feed-in Tariff, tức biểu giá điện hỗ trợ. Đây là một cơ chế chính sách được đưa ra nhằm khuyến khích phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, tăng sức cạnh tranh với các nguồn năng lượng truyền thống. Cụ thể hơn là các mức giá áp dụng cho điện sản xuất từ các nguồn năng lượng tái tạo để bán lên lưới điện hoặc sử dụng tại chỗ).

Những ngày cuối tháng 8/2022, đi dọc theo tuyến đường Hồ Chí Minh qua địa bàn huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông, có thể dễ dàng nhìn thấy hàng trăm tua bin điện gió trắng toát, cao hàng trăm mét đứng im lìm trên những khoảng đồi xanh thẳm. Suốt nhiều tháng qua, mặc cho lượng gió nhiều hay ít, những tua bin này vẫn không phát được kWh điện nào. Phía dưới mặt đất, những khoảng đồi bị san phẳng vẫn tập kết la liệt thiết bị nhưng phương tiện, nhân công thi công lại hầu như vắng bóng.

Trong các tỉnh Tây Nguyên, Gia Lai là tỉnh có quy mô điện gió lớn nhất với 17 dự án, có tổng công suất khoảng 1.200 MW. Đến nay, phần lớn các dự án điện gió ở Gia Lai cũng rơi vào tình trạng “trùm mền” khi có đến 10 dự án, tổng công suất hơn 620MW bị trượt giá FIT dẫn đến các dự án hầu như không hoạt động.

Trong xô bồ làm tắt, lách luật, cuống cuồng chạy theo “giá FIT”, không ít dự án điện gió ở Tây Nguyên đã được nhà đầu tư sang tay cho các công ty nước ngoài ngay từ khi có giấy phép đầu tư. Điều này cho thấy, ngay từ đầu, những công ty này không hề đăng ký đầu tư điện gió với mục tiêu sản xuất kinh doanh điện, mà là muốn sang tay kiếm lời.

Còn những dự án đã hoàn thành, phát điện tốt nhưng với tình trạng lưới điện như hiện nay thì cũng đối mặt với hai việc là quá tải công suất và cắt giảm công suất. Có khu vực cắt công suất đến 20%, có nơi thì 10% tuỳ từng dự án, nguồn thì nhiều mà lưới điện lại EVN đầu tư quá chậm chạp.

Việc quá nửa số dự án điện gió ở Tây Nguyên thất bại chủ yếu là do sự non kém của các nhà đầu tư. Cụ thể là kể từ thời điểm địa phương công bố danh mục đầu tư đến khi doanh nghiệp đăng ký, làm thủ tục… đến lúc hết hạn quy định tổng thời gian chỉ có gần 2 năm. Trong khi đó, đại dịch COVID-19 đã được cảnh báo từ rất sớm, thế nhưng các địa phương vẫn ồ ạt thu hút đầu tư và các doanh nghiệp vẫn mạo hiểm đầu tư bằng mọi giá, vừa xếp hàng vừa chạy. Thất bại của các dự án điện gió ở Tây Nguyên khiến vốn đầu tư bị lãng phí, kéo theo nhiều hệ lụy không đáng có.

Triệu Cẩm Tú, (NASATI), Tổng hợp 11/2022