Xích đạo thường được coi là nơi nóng nhất vì vùng này quanh năm có mặt trời trên đỉnh đầu. Nhưng hãy xem lại tài liệu thống kê tình hình thời tiết trên thế giới: tại xích đạo, nhiệt độ cao nhất rất ít khi vượt quá 35 độ C.

Sa mạc Sahara ở châu Phi, nhiệt độ ban ngày có thể lên tới 55 độ C, trong khi Sahara cách xa xích đạo hàng ngàn dặm. Thung lũng Chết, vùng sa mạc phía đông California, Mỹ được coi là nơi nóng nhất trên Trái đất được công nhận cho đến nay. Vào năm 1913, nhiệt độ ở đây cao mức 56,7 độ C. Tuy nhiên, phát hiện mới về nhiệt độ bề mặt khắc nghiệt nhất trên Trái đất cho thấy việc đặt chân đến sa mạc Lut (Dasht-e Lut) ở Iran và sa mạc Sonoran của Bắc Mỹ còn tồi tệ hơn nhiều. Dữ liệu vệ tinh độ phân giải cao trong hai thập kỷ qua cho biết, đất ở hai khu vực này đôi khi có thể nóng lên đến mức kinh ngạc là 80,8 độ C.

Như vậy, có thể khẳng định rằng xích đạo là vùng hấp thụ nhiều nhiệt lượng Mặt Trời nhất nhưng chưa phải là vùng nóng nhất của Trái đất. Nhiệt độ không khí không chỉ phụ thuộc vào lượng nhiệt nhận được mà còn nhiều yếu tố khác nữa.

Nhìn vào bản đồ thế giới ta thấy, những vùng thuộc xích đạo phần lớn đều có biển như Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương, Đại Tây Dương. Mặt biển xích đạo mênh mông nên góp phần tạo ra sự thay đổi tính chất nhiệt. Chính nước đã làm cân bằng nhiệt độ nơi đây. Nước có khả năng truyền dẫn nhiệt lượng của mặt trời xuống tận dưới đáy sâu. Đồng thời nước biển khi bốc hơi cũng làm tiêu hao khá nhiều nhiệt lượng mặt trời. Mặt khác, nước biển có nhiệt dung riêng rất lớn, nhiệt độ nước tăng chậm hơn rất nhiều so với đất liền. 1 cm3 nước nhận được 4,18 jun nhiệt lượng, tức 1 calo, thì chỉ làm cho nước tăng thêm 1 độ C, trong khi đó 1 cm3 đất hấp thu cũng bằng từng ấy nhiệt lượng thì nhiệt độ có thể tăng thêm 2-2,5 độ C. Vì lẽ đó vào mùa hè, nhiệt độ mặt biển tại xích đạo không bao giờ tăng lên đột ngột.

Đường xích đạo đi qua đại dương nhiều hơn nên gió tín phong đem mưa nhiều quanh năm ở khu vực này. Còn sa mạc, thường là trời nắng, rất hiếm khi có ngày mưa. Từ sáng sớm đến chiều tối mặt trời vẫn toả hơi nóng xuống sa mạc, về chiều nhiệt độ vùng sa mạc cũng tăng lên rất cao.

Mưa làm độ ẩm tăng, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển và sinh sôi của các loài thực vật, góp phần tạo nên các thảm thực vật đa dạng và phong phú. Thảm thực vật giúp điều hòa khí hậu vì nó ảnh hưởng đến sự phản xạ năng lượng mặt trời từ bề mặt Trái đất và lượng hơi nước trong khí quyển. Ngoài ra, thực vật sử dụng carbon dioxide trong quá trình quang hợp, làm giảm nồng độ của nó trong khí quyển và đảo ngược sự nóng lên ở vùng này. Tại các sa mạc thì hoàn toàn ngược lại. Ở sa mạc rất hiếm các loại thực vật, nước càng cực quý, chỉ có cát trắng. Do nhiệt dung của cát nhỏ, nó sẽ nóng lên nhanh chóng khi hấp thụ nhiệt, nhưng lại không truyền nhiệt này xuống dưới sâu được. Vì thế, tuy lớp cát bề mặt đã nóng bỏng rồi mà lớp cát bên dưới vẫn lạnh như băng.

Mặt khác, đất sa mạc lại thiếu hẳn tác dụng bốc hơi nước làm tiêu hao nhiệt như ở biển. Cho nên, khi mặt trời xuất hiện trên đường chân trời, nhiệt độ trên sa mạc luôn tăng lên, đến giữa trưa mặt đất hầu như đã bị nung nóng như lửa thiêu vậy. Đó chính là lý do vì sao vùng xích đạo không phải là nơi nóng nhất của trái đất.

Phạm Thị Mỹ Bình (NASATI), tổng hợp, 7/2022