Các chính phủ trên toàn cầu đã phản ứng nhanh chóng và mạnh mẽ trước những thách thức chưa từng có mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) đã và đang phải đối mặt do đại dịch COVID-19, thông qua một loạt các biện pháp kích thích và hỗ trợ. Các biện pháp này tập trung vào hỗ trợ thanh khoản khẩn cấp dưới nhiều hình thức khác nhau, nhưng dần dần đi kèm với hỗ trợ cấu trúc và các gói phục hồi rộng hơn. Cả chính quyền trung ương, khu vực và địa phương đều tham gia vào nỗ lực chính sách.

Các loại chính sách

Các phản ứng chính sách dành cho DNVVN có thể được phân loại gồm các phản ứng nhằm giảm bớt các lo ngại về thanh khoản và các phản ứng nhằm hỗ trợ cấu trúc.

Các biện pháp hỗ trợ thanh khoản nói chung có thể được phân theo ba loại dưới đây:

• Các chương trình duy trì việc làm bao gồm các chương trình duy trì việc làm trong thời gian ngắn và các chương trình trợ cấp tiền lương. Các chính sách này nhắm mục tiêu vào các doanh nghiệp và lao động tự do và nhằm mục đích ngăn chặn tỷ lệ thất nghiệp tăng mạnh cũng như nâng cao nhu cầu của người tiêu dùng;

• Hoãn thanh toán bao gồm hoãn thuế thu nhập và thanh toán thuế doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng, an sinh xã hội và thanh toán lương hưu, tiền trả nợ và miễn trả tiền thuê nhà và tiện ích cũng như miễn hoặc giảm phí tài chính và lãi suất nhằm mục đích duy trì tính thanh khoản trong các DNVVN bằng cách giảm chi phí hoạt động;

• Hỗ trợ tài chính thông qua các kênh vay nợ như: bảo lãnh khoản vay mở rộng và đơn giản hóa, cho vay trực tiếp thông qua các tổ chức công và hỗ trợ tài chính phi ngân hàng, thông qua các khoản trợ cấp hoặc thông qua vốn tự có hoặc gần như vốn chủ sở hữu, bao gồm cả các khoản vay chuyển đổi.

Các biện pháp hỗ trợ cấu trúc nhằm giúp các DNVVN thích ứng với môi trường kinh doanh đã thay đổi và xây dựng khả năng phục hồi. Chúng bao gồm các danh mục sau:

• Hỗ trợ số hóa, bao gồm cả làm việc từ xa và bán hàng điện tử;

• Hỗ trợ đổi mới sáng tạo và phát triển công nghệ. Trong một số trường hợp, các chính sách này tập trung vào các đổi mới sáng tạo liên quan đến đại dịch, trong các trường hợp khác là hỗ trợ khả năng cạnh tranh rộng rãi hơn;

• Hỗ trợ nâng cao kỹ năng;

• Hỗ trợ khởi nghiệp;

• Hỗ trợ tìm kiếm thị trường thay thế mới.

Đối với mỗi hạng mục hỗ trợ cấu trúc này, các quốc gia sử dụng nhiều công cụ khác nhau, chẳng hạn như dịch vụ và tư vấn phát triển kinh doanh, chứng từ, trợ cấp, đào tạo và mạng lưới.

Khi các quốc gia bắt đầu chuyển trọng tâm sang các gói phục hồi để "xây dựng trở lại tốt hơn" bắt đầu từ khoảng tháng 6 năm 2020, các biện pháp hỗ trợ cấu trúc như vậy đã trở thành một phần của các kế hoạch đầu tư công và kích cầu rộng lớn hơn.

Các biện pháp cấu trúc ít phổ biến hơn: đối với hầu hết các chính sách, dưới một nửa số quốc gia OECD đưa các biện pháp này vào phản ứng chính sách DNVVN của họ đối với COVID-19. Chính sách được sử dụng rộng rãi nhất trong nhóm này là hỗ trợ làm việc từ xa và số hóa, được 33 quốc gia áp dụng và hỗ trợ đổi mới sản phẩm và dịch vụ được thực hiện bởi 30 quốc gia. Các biện pháp hỗ trợ tính bền vững thường ít được đưa vào phản ứng chính sách.

Dữ liệu từ IMF cho thấy các nền kinh tế thu nhập cao nói riêng chi tiêu theo tỷ lệ phần trăm GDP nhiều hơn đáng kể cho hỗ trợ thông qua các khoản vay, vốn chủ sở hữu và bảo lãnh so với các nền kinh tế đang phát triển. Sự khác biệt lớn giữa các nước OECD cũng như sự hỗ trợ ở Italia và Đức về cơ bản cao hơn đáng kể so với Canada, Hàn Quốc hoặc Úc.

Trình tự các phản ứng của chính sách cho DNVVN

Mặc dù thời gian của các đợt bùng phát đại dịch khác nhau, cũng như mức độ nghiêm trọng của các biện pháp ngăn chặn, trong nhiều trường hợp, các phản ứng của chính sách DNVVN tuân theo một trình tự rộng rãi giống nhau:

• Khi đợt đại dịch đầu tiên xảy ra và các biện pháp ngăn chặn được đưa ra, các chính phủ đã nhanh chóng ban hành hỗ trợ và lời khuyên cho các DNVVN để giải quyết các rủi ro sức khỏe cho người lao động và khách hàng của họ và đưa ra nhiều biện pháp khác nhau để tránh khủng hoảng thanh khoản quy mô lớn giữa các DNVVN. Hỗ trợ tài chính thường được cung cấp (thông qua các công cụ tài khóa và chính sách tiền tệ mới hoặc hiện tại) để cung cấp càng nhanh càng tốt cho tất cả các DNVVN có nhu cầu. Việc triển khai nhanh chóng các biện pháp hỗ trợ ban đầu này, bắt đầu từ khoảng tháng 3 năm 2020 ở nhiều quốc gia, và mở rộng hỗ trợ của họ để đảm bảo hỗ trợ hiệu quả và đến được với tất cả các DNVVN bị ảnh hưởng.

• Khi tỷ lệ lây nhiễm bắt đầu giảm (ở nhiều quốc gia vào khoảng tháng 5 năm 2020), hầu hết các chính phủ vẫn duy trì các biện pháp hỗ trợ thanh khoản của họ trước những thách thức liên tục đối với các DNVVN, nhưng trong nhiều trường hợp có tính chọn lọc hơn (và trong một số trường hợp có điều kiện), và bắt đầu chuẩn bị cho các chiến lược rút hỗ trợ.

• Tuy nhiên, xu hướng ​​này đã bị đảo ngược sau tháng 9 năm 2020 khi bệnh dịch tăng trở lại và các biện pháp ngăn chặn được áp dụng trở lại, mặc dù thời gian khác nhau giữa các quốc gia. Trong nhiều trường hợp, cải cách dự kiến ​​về hỗ trợ thanh khoản dự kiến ​​trong mùa hè đã được thay thế bằng việc kéo dài hơn nữa và trong nhiều trường hợp tăng cường hỗ trợ DNVVN tiếp tục trong quý 1/2021.

• Song song với việc phát triển hỗ trợ thanh khoản, các quốc gia cũng dần dần bổ sung các biện pháp hỗ trợ cấu trúc cho phản ứng chính sách với DNVVN, đặc biệt liên quan đến số hóa, mà còn để hỗ trợ phát triển kỹ năng, đổi mới sâng tạo và tiếp cận thị trường mới. Một số quốc gia đã làm như vậy ngay từ đầu cuộc khủng hoảng, những quốc gia khác đã làm như vậy sau tháng 4 năm 2020, sử dụng cả các công cụ mới và hiện có, với những thay đổi đáng kể về cường độ.

• Từ tháng 6/2020 trở đi, các quốc gia khác nhau đã chuyển từ hỗ trợ thanh khoản khẩn cấp với thành phần hỗ trợ chính sách cấu trúc tương đối khiêm tốn, sang tập trung vào phục hồi và khả năng chống chịu, trong đó các biện pháp hỗ trợ DNVVN trở thành một phần của các khoản đầu tư chung hơn theo hướng xanh hóa, kỹ thuật số hóa và đổi mới sáng tạo, nhằm “Xây dựng trở lại tốt hơn”. Các nước hỗ trợ theo hướng này là Đức và nhiều nước EU, Úc, Canada, Nhật Bản, Hàn Quốc và Hoa Kỳ, với việc áp dụng biện pháp hỗ trợ cấu trúc đã từng bước được áp dụng, nhưng với trọng tâm đầu tư công mạnh mẽ hơn nhiều, cũng như kích cầu để phục hồi tăng trưởng kinh tế, và hầu hết không nhắm mục tiêu cụ thể đến các DNVVN mà là cộng đồng doanh nghiệp nói chung.

Các chính sách ở cấp địa phương

Bên cạnh các sáng kiến ​​chính sách ở cấp quốc gia, các chính quyền địa phương như bang, vùng và thành phố cũng đóng một vai trò tích cực trong phản ứng chính sách với DNVVN. Ví dụ, từ ngày 5 tháng 3 đến ngày 22 tháng 4 năm 2020, các khu vực và tỉnh tự trị của Italia đã đưa ra 278 biện pháp khác nhau để hỗ trợ các DNVVN và lực lượng lao động của họ như một ứng phó với đại dịch COVID-19, bên cạnh các biện pháp được thực hiện ở cấp chính phủ quốc gia. Các thành phố và khu vực ở các quốc gia khác nhau đã đưa ra các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp và DNVVN, một phần do tác động của đại dịch và các biện pháp ngăn chặn khác nhau trên các lãnh thổ và phát triển khác nhau khi đại dịch tiếp tục. Ví dụ, ban đầu ảnh hưởng của đại dịch được cảm nhận rõ nhất ở các khu vực thành thị, nhưng các khu vực nông thôn cũng bị ảnh hưởng ngày càng nhiều trong nửa cuối năm 2020.

Các chính quyền địa phương cũng có vị trí tốt để đóng góp vào việc cung cấp nhanh chóng các biện pháp hỗ trợ cho các DNVVN. Ví dụ về hỗ trợ DNVVN của các thành phố bao gồm dịch vụ tư vấn (ví dụ như ở Bilbao, Yokohama, Lisbon và Seattle), miễn giảm thuế địa phương (ví dụ ở Montreal, Braga), các khoản vay và trợ cấp (ví dụ như Milan và Buenos Aires) và hỗ trợ tiền thuê nhà (Paris). Chính quyền khu vực và tiểu bang đóng một vai trò thiết yếu trong việc phân phối viện trợ liên bang cho các DNVVN (ví dụ như ở Canada và Phần Lan), nhưng trong nhiều trường hợp, cũng cấp và bổ sung viện trợ đó bằng các chương trình tài trợ hoặc cho vay có mục tiêu dành cho các DNVVN (ví dụ như ở Úc, Áo, Bỉ, Đức, Tây Ban Nha, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ).

Sự phối hợp như vậy ngày càng được mở rộng giữa các cấp chính quyền. Tại Pháp, các lực lượng đặc nhiệm khu vực đã được thành lập cùng với các ngân hàng phát triển công để đẩy nhanh các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp. Israel đã tạo ra một mạng lưới các đại diện của chính quyền địa phương để cùng học tập và truyền đạt kiến ​​thức “thực địa” cho Bộ Kinh tế và ngược lại. Hà Lan đã thiết lập Nền tảng hợp tác kinh tế để điều phối viện trợ phục hồi với chính quyền địa phương và khu vực. Ở Vương quốc Anh, sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành phố, chính quyền địa phương và chính quyền quốc gia là rất quan trọng trong cuộc chiến chống lại đại dịch, và một loạt các kế hoạch tài trợ đã được thiết lập để giúp các doanh nghiệp nhỏ thông qua chính quyền địa phương để giao hàng nhanh chóng. Ở Tây Ban Nha, chính sách lãnh thổ đã được cải cách để cho phép chính quyền địa phương tổ chức các cuộc họp ảo và cho phép các thành phố tự quản có thể sử dụng thặng dư ngân sách của họ cho các vấn đề liên quan COVID-19.

P.A.T (NASATI), theo An in-depth analysis of one year of SME and entrepreneurship policy responses to COVID-19, OECD 2021