Nuôi trồng thủy sản đã được xác định là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của nước ta. Nhiều đối tượng có giá trị được đưa vào nuôi với các hình thức nuôi khác nhau, trong đó nghề nuôi cá tra ở đồng bằng sông Cửu Long đang trên đà phát triển. Hiện nay, việc nuôi thâm canh cá tra ngày càng phát triển tuy nhiên, cơ sở hạ tầng, quy hoạch quản lý cũng như chất lượng con giống, thức ăn,.. chưa đáp ứng được sự phát triển đó và gây ra nhiều hệ lụy trong đó dịch bệnh là nguyên nhân gây thiệt hại về kinh tế đáng kể cho người nuôi. Do vậy, rất cần có một chiến lược quản lý hiệu quả sức khỏe vật nuôi như chuẩn đoán bệnh nhanh, cải thiện sức khỏe vật nuôi bằng cách đảm bảo môi trường sống thích hợp và tăng cường sức đề kháng cho đối tượng nuôi.

Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, thế giới đang rất quan tâm đến việc sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm sạch. Những sản phẩm đáp ứng được điều này đang dần chiếm lĩnh thị trường quốc tế với giá trị gia tăng. Sử dụng các chế phẩm sinh học, hạn chế sử dụng kháng sinh để phòng và trị bệnh cho vật nuôi trong nuôi thủy sản là những hướng nghiên cứu và ứng dụng đang được quan tâm của các nhà khoa học trên thế giới. Ngày nay, các hoạt chất sinh học nhằm kích thích hệ miễn dịch không đặc hiệu được sử dụng trong thức ăn thủy sản ngày càng phổ biến, đặc biệt là các chất kích thích miễn dịch có nguồn gốc từ tự nhiên như levamisole, β-glucan, peptidoglycan, chitin, chitosan,.. cũng như một vài dẫn xuất khác có nguồn gốc từ thực vật và động vật.

Chitosan là polysaccarit tự nhiên, thân thiện môi trường có nguồn gốc từ động vật và thực vật. Chitosan là một polyme mạch thẳng được cấu tạo từ các Dglucosamine liên kết theo kiểu β-(1→ 4)-2-acetamido-2-deoxy–D–glucose, là sản phẩm của quá trình deacetyl hóa chitin, có khả năng tự phân hủy sinh học kháng khuẩn, kháng nấm, tương hợp sinh học, làm lành vết thương,.. Chitosan được biết đến như là chất bổ sung sinh học nhờ vào khả năng kích thích hệ thống kháng thể, giúp tăng cường hoạt động của các đại thực bào và kích thích tăng tiết nhiều cytokines (chất hoạt hóa tế bào) nhằm tiêu diệt các mầm bệnh xâm nhập từ bên ngoài, kích thích tiêu hóa, phòng các bệnh đường ruột, nhiễm trùng do vi 2 khuẩn, vi rút,.. và đặc biệt sử dụng chitosan cắt mạch bổ sung vào thức ăn trong chăn nuôi sẽ gia tăng hiệu ứng kháng bệnh và tăng cường hệ miễn dịch cho vật nuôi. Ứng dụng chitosan trong các lĩnh vực khác nhau đã được thực hiện bởi nhiều nhóm nghiên cứu. Tuy nhiên, việc nghiên cứu chế tạo và bổ sung oligochitosan vào thức ăn cho vật nuôi trong nuôi trồng thủy sản để tăng cường sức đề kháng vẫn là vấn đề mới và được nhiều sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới.

Trước sự nguy hại của bệnh và thiệt hại về kinh tế mà dịch bệnh gây ra cho nghề nuôi trồng thủy hải sản cũng như hạn chế sử dụng kháng sinh trong phòng và trị bệnh cho vật nuôi đề tài “Nghiên cứu hiệu ứng kháng bệnh của oligochitosan và oligoglucan cắt mạch bằng phương pháp chiếu xạ đối với cá tra (Pangasianodon hypophthamlmus)” do TS. Nguyễn Ngọc Duy, Trung tâm Nghiên cứu và Triển khai Công nghệ Bức xạ làm chủ nhiệm được đã thực hiện trong hai năm 2013-2014 nhằm mục tiêu nghiên cứu đánh giá ảnh hưởng của sự bổ sung oligochitosan đến sự tăng trưởng, hệ số chuyển đổi thức ăn (FCR) và tỉ lệ sống của cá tra qui mô ao nuôi.

Sau một thời gian thực hiện, đề tài đã thu được một số kết quả đáng chú ý như sau:

- Đã xây dựng quy trình chế tạo oligochitosan bằng phương pháp chiếu xạ gamma Co-60 kết hợp với H2O2.

- Oligochitosan có KLPT 5000-7000 Da được chế tạo bằng cách chiếu xạ dung dịch chitosan 5%/H2O2 0,5% trong khoảng liều 15-20 kGy.

- Oligochitosan dạng bột có hàm lượng 100.000 mg/kg đã được chế tạo. 

- Đã chế tạo trên 15kg oligochitosan dạng bột có hàm lượng 100.000 mg/kg dùng cho mục đích khảo nghiệm hiệu ứng kháng bệnh và tăng trọng cho cá tra.

Kết quả khảo nghiệm hiệu ứng kháng bệnh và tăng trọng của oligochitosan chế tạo bằng pháp chiếu xạ đối với cá tra qui mô ao nuôi cho thấy cá tra được ăn thức ăn có bổ sung 100 mg COS/kg thức ăn có tỉ lệ sống và tốc độ tăng trọng tăng đáng kể cũng như giảm hệ số FCR so với đối chứng cụ thể là:

- Khối lượng trung bình tăng ~ 12,9% so với đối chứng (1012 gam đối với cá được cho ăn thức ăn có bổ sung 100 mg COS/kg thức ăn và đối chứng là 971 gam).

- Tỉ lệ sống tăng 4,76% so với đối chứng (83,19% đối với cá được cho ăn thức ăn có bổ sung 100 mg COS/kg thức ăn và đối chứng là 78,43%).

- Hệ số chuyển đổi thức ăn của cá tra được cho ăn thức ăn có bổ sung 100 mg COS/kg thức ăn là 1,477 giảm so với đối chứng (1,578).

Đã xin được giấy phép lưu hành chế phẩm oligochitosan dạng bột với hàm lượng 100.000 mg/kg như là chất chất kích thích hệ miễn dịch tự nhiên, tăng cường sức đề kháng và kích thích tăng trưởng cho tôm và cá theo quyết định số 3465/TCTS-TTKN ngày 24/11/2017. Oligochitosan có hoạt tính kích thích hệ miễn dịch, gia tăng khả năng kháng bệnh đối với cá nên rất có tiềm năng ứng dụng làm chất kích kháng bệnh và tăng trưởng trong nuôi trồng thủy hải sản.

Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (Mã số 15107/2018) tại Cục Thông tin KH&CN Quốc gia.

P.K.L (NASATI)