Trên thế giới có nhiều nghiên cứu vể ảnh hưởng của công nghệ và đổi mới sáng tạo (ĐMST) đến việc làm. Các kết quả còn nghiều tranh cãi giữa các ngành khác nhau (sản xuất, dịch vụ) giữa loại hình đổi mới (đổi mới quy trình, đổi mới sản phẩm). Tuy nhiên ở Việt Nam các nghiên cứu cho mối quan hệ này còn rất hạn chế.

Các nghiên cứu về công nghệ và ĐMST trong doanh nghiệp tại Việt Nam mới chỉ tập trung đánh giá thực trạng trình độ công nghệ, ĐMST, các nhân tố ảnh hưởng đến đổi mới công nghệ, ĐMST hay đánh giá ảnh hưởng của công nghệ và ĐMST đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nói chung. Dữ liệu các nghiên cứu trước đây sử dụng là dữ liệu sơ cấp thông qua điều tra khảo sát doanh nghiệp thuộc một số ngành liên quan. Do chưa có nghiên cứu nào ở Việt Nam đánh giá ảnh hưởng của công nghệ và ĐMST đến việc làm trong doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ dẫn đường và chi phối, việc nghiên cứu, đánh giá tác động của công nghệ và ĐMST đến việc làm là cần thiết. Từ thực tế trên, TS. Chu Thị Mai Phương đã phối hợp với các cộng sự tại Trường Đại học Ngoại thương đã thực hiện đề tài: “Ảnh hưởng của công nghệ và đổi mới sáng tạo đến việc làm trong các doanh nghiệp ngành công nghiệp chế biến tại Việt Nam” trong thời gian từ năm 2020 đến năm 2021.

Đề tài hướng đến thực hiện mục tiêu phân tích ảnh hưởng của công nghệ và ĐMST đến việc làm trong các doanh nghiệp ngành công nghiệp chế biến tại Việt Nam nhằm đề xuất các giải pháp điều chỉnh cơ cấu việc làm và ngành nghề trong bối cảnh đổi mới công nghệ, ĐMST doanh nghiệp ngành công nghiệp chế biến tại Việt Nam.

Trên cơ sở vận dùng cơ sở lý thuyết về ảnh hưởng của công nghệ và ĐMST đến việc làm, cũng như kế thừa các nghiên cứu thực nghiệm đi trước, nhóm nghiên cứu đã xây dựng mô hình đánh giá tác động của công nghệ và ĐMST đến việc làm trong các doanh nghiệp ngành công nghiệp chế biến tại Việt Nam. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, công nghệ và ĐMST có ảnh hưởng tích cực đến việc làm. Nói cách khác, việc sử dụng công nghệ, đổi mới công nghệ và ĐMST sẽ tạo thêm nhiều việc làm mới.

Song song với nghiên cứu định lượng, nhóm tác giả thực hiện khảo sát doanh nghiệp tại một số ngành điển hình. Kết quả khảo sát cho thấy tình hình sử dụng công nghệ của doanh nghiệp chia theo nhiều mức độ khác nhau đối với các công nghệ như máy móc, thiết vị sản xuất hay công nghệ truyền thông thông tin thì gần như 100% doanh nghiệp có sử dụng, nhưng đây là những công nghệ thời 2.0 và 3.0. Đối với những công nghệ tiên tiến của 4.0 thì tỷ lệ doanh nghiệp áp dụng rất thấp khoảng 15%. Trong đó, 13% là mới bắt đầu và 2% là trình độ cơ bản. Bên cạnh đó, chỉ khoảng 27% doanh nghiệp có hoạt động ĐMST. Các nguyên nhân chủ yếu từ việc doanh nghiệp không có đủ năng lực để thực hiện và chi phí cho việc áp dụng công nghệ tiến tiến hay ĐMST là quá đắt đỏ. Mặt khác, các doanh nghiệp đc khảo sát cũng cho biết khi ứng dụng công nghệ và ĐMST thì số việc làm tăng lên đối với những lao động có trình độ cao và giảm đi đối với những lao động không được đào tạo, trong đó tỷ lệ doanh nghiệp cho rằng số việc làm không đổi khác cao (trên 60%).

Việc áp dụng công nghệ và ĐMST sẽ làm tạo ra nhiều việc mới. Tuy nhiên, có khả năng xảy ra sự không phù hợp giữa công nghệ và kỹ năng (khả năng) - giữa các yêu cầu của công nghệ và nhiệm vụ mới và kỹ năng của lực lượng lao động sẵn có. Kết quả khảo sát đánh giá của doanh nghiệp đối với kỹ năng của người lao động sẵn có của công ty cho thấy, các kỹ năng của người lao động chỉ được dưới 50% doanh nghiệp đánh giá là đáp  ứng tốt và đáp ứng, đây là tỷ lệ còn rất khiêm tốn. Tuy nhiên, tỷ trọng các doanh nghiệp có tổ chức đào tạo nâng cao kỹ năng cho người lao động còn hạn chế (22,32%).

Từ kết quả nghiên cứu thực nghiệm, dựa vào bổi cảnh kinh tế-xã hội và định hướng phát triển đất nước, nghiên cứu đề xuất các nhóm giải pháp nhằm điều chỉnh cơ cấu việc làm và ngành nghề để đáp ứng yêu cầu của thời kỳ CMCN4.0 cũng như yêu cầu phục hồi hậu Covid-19. Các nhóm giải pháp được đề xuất gồm có: (i) Đổi mới căn bản giáo dục - đào tạo nhằm phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng; (ii) Đổi mới chính sách, pháp luật về lao động - việc làm; (iii) Đầu tư phát triển công nghiệp chế biến thông minh.

Kết quả nghiên cứu không chỉ là tài liệu tham khảo cho các doanh nghiệp mà còn là bằng chứng thực nghiệm quan trọng đối với các chính sách quản lý công nghệ và đổi mới, và chiến lược nguồn nhân lực. Trong đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan từ nhà nước, doanh nghiệp, cơ sở giáo dục và người lao động.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 20932/2022) tại Cục Thông tin, Thống kê.

N.P.D (NASTIS)