Lúa gạo giữ vị trí then chốt trong nông nghiệp Việt Nam, đảm bảo an ninh lương thực, xuất khẩu và phát triển bền vững. Nghiên cứu tạo giống lúa năng suất, chất lượng cao là chiến lược quan trọng. Mục tiêu là phát triển ngành lúa gạo hàng hóa cạnh tranh, giá trị gia tăng cao, dựa trên giống mới, kỹ thuật tiên tiến, cơ giới hóa, tổ chức sản xuất, xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường. Điều này nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh doanh, đảm bảo an ninh lương thực, tăng thu nhập cho nông dân và doanh nghiệp, thích ứng biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường.

Mục tiêu khoa học công nghệ là tạo giống lúa ngắn ngày, chất lượng, năng suất cao, phù hợp thị trường nội địa và xuất khẩu, có giá trị hàng hóa, chống chịu sâu bệnh và điều kiện bất lợi, thích hợp vùng trọng điểm. Trong bối cảnh khí hậu khắc nghiệt, nghiên cứu tạo giống nâng cao giá trị hạt gạo là ưu tiên hàng đầu. Dù tạo ra nhiều giống mới, Việt Nam vẫn thiếu giống lúa đỉnh cao, năng suất, chất lượng tốt và kháng các tác nhân gây hại chính. Chiến lược cần điều chỉnh, mỗi vùng xác định giống lúa đặc thù, năng suất, chất lượng, thích ứng tốt, được chấp nhận.

Chương trình nghiên cứu chọn tạo giống đã đạt nhiều thành tựu nhờ ứng dụng kết quả quốc tế. Các phương pháp chính là lai tạo truyền thống, sử dụng ưu thế lai và nhập nội. Ưu tiên tính trạng giống mới là thời gian sinh trưởng phù hợp vùng, đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, kháng sâu bệnh, năng suất cao và thích nghi. Nhờ tạo ra giống ngắn ngày, năng suất cao, thích ứng rộng, nông nghiệp Việt Nam có "cuộc cách mạng" mùa vụ, thay thế giống dài ngày, tăng vụ và thâm canh, nâng cao thu nhập. Đề án tái cơ cấu ngành lúa gạo đến 2030 xác định vai trò quan trọng của lúa gạo, đồng thời chỉ ra thách thức về hiệu quả, tài nguyên, ô nhiễm và biến đổi khí hậu. Việc tái cơ cấu nhằm phát triển ngành bền vững hơn.

Trong bối cảnh đó, ThS. Trần Thị Tiệc, cùng các cộng sự tại Công ty cổ phần Tập đoàn ThaiBinh Seed đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu chọn tạo giống lúa ngắn ngày chất lượng cao năng suất cao phục vụ nội tiêu và xuất khẩu” nhằm chọn tạo và phát triển được các giống lúa mới, có năng suất cao tối thiểu tăng 10% so với các giống cùng loại đang sử dụng trong sản xuất, chất lượng tốt, giá trị xuất khẩu hoặc giá trị thương mại đạt trên 600 USD/tấn; chống chịu với sâu bệnh hại chính (rầy nâu, đạo ôn và bạc lá) và điều kiện ngoại cảnh bất thuận khác; thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu và các vùng sinh thái khác nhau ở miền Bắc và miền Trung. Giống được công nhận chính thức và bảo hộ trên toàn quốc và là giống chủ lực cho sản xuất ở các vùng trồng lúa chính trên 10 năm, phục vụ phát triển sản xuất lúa gạo Việt Nam năng suất cao, chất lượng cao.

Kết quả nghiên cứu nổi bật sau một thời gian thực hiện như sau:

Đề tài đã thu thập và đánh giá hàng ngàn nguồn vật liệu giống lúa, chọn lọc được 230 nguồn tiềm năng. Tiến hành lai tạo 72 tổ hợp lai và lai chuyển gen thành công các gen kháng bệnh và rút ngắn thời gian sinh trưởng vào các giống lúa hiện có.

Qua nhiều vụ khảo nghiệm trên 6.800 dòng lúa, đề tài đã chọn được 19 dòng triển vọng gửi khảo nghiệm Quốc gia. Đặc biệt, 7 giống lúa đã được khảo nghiệm Quốc gia, trong đó 3 giống (Đông A1, TBR279, TBR89) đã được công nhận chính thức và 1 giống (TBR87) hoàn thiện hồ sơ công nhận.

Các giống lúa mới được công nhận có thời gian sinh trưởng ngắn (vụ Xuân <135 ngày, vụ Mùa <105 ngày), năng suất cao (trên 7 tấn/ha vụ Xuân và 6 tấn/ha vụ Mùa, vượt trội 10,5 - 17,6% so với giống đối chứng BT7), khả năng chống chịu sâu bệnh tốt, thích ứng rộng và chất lượng gạo cao (hạt thon dài, cơm mềm dẻo).

Đề tài đã chọn lọc, duy trì giống gốc, hoàn thiện quy trình canh tác và nhân giống cho 4 giống lúa mới. Sản xuất được trên 75 tấn hạt giống siêu nguyên chủng và nguyên chủng đạt tiêu chuẩn. Mô hình trình diễn các giống lúa mới trên gần 900 ha cho thấy năng suất và hiệu quả kinh tế vượt trội so với các giống đối chứng (cao hơn 13,0 - 18,6% về năng suất và 3,7 - 10,9 triệu đồng/ha về lợi nhuận). Đã có 5 bài báo khoa học được công bố và đào tạo thành công 01 thạc sỹ nông nghiệp.

Đề tài kiến nghị tiếp tục sử dụng nguồn vật liệu cho nghiên cứu tiếp theo, phát triển các giống lúa mới vào sản xuất và đề nghị Hội đồng nghiệm thu kết quả để ứng dụng vào thực tiễn.

Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 20818/2022) tại Cục Thông tin, Thống kê.

P.T.T (NASTIS)