Bạch Tật Lê (Tribulus terrestris) là một loại cây mọc ở vùng Nam Trung bộ nước ta (Phú Yên, Ninh Thuận, Bình Thuận...). Từ lâu, loại cây này đã được sử dụng trong y học cổ truyền của Trung Quốc, Ấn Độ, Iraq, Bulgari, Nam Phi và Iran (Kostova và cs, 2002). Bạch Tật Lê có rất nhiều thành phần có hoạt chất sinh học như steroid, saponin, flavonoids, alkaloids, các acid béo không bão hòa, vitamin, tannin, resin, kali nitrat, acid aspartic và acid glutamic (Yan và cs, 1996). Trong đó saponin được coi là thành phần đặc trưng nhất của cây đã được nghiên cứu và ứng dụng từ lâu để làm tăng khả năng sinh sản ở cả động vật thí nghiệm và người.

Con người từ thời xa xưa đã cố gắng sử dụng rất nhiều loại thảo dược khác nhau nhằm làm tăng khả năng sinh sản như Nigella sativa họ mao lương, cam thảo âu (Glycyrrhiza glabra họ đậu) và Bạch Tật Lê (Craig, 1999). Cây Bạch Tật Lê được dùng điều trị cho bệnh nhân nam giới vô sinh bởi vì có tác dụng tăng số lượng tinh trùng và khả năng di động tinh trùng (Neychev và cs, 2005; Tawfiq, 2007). Bên cạnh đó, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng hoạt chất trong Bạch Tật Lê còn làm cải thiện khả năng cương cứng và các hành vi tình dục ở động vật thí nghiệm (Sang-Won và cs, 2006). Các tác dụng trên là do Bạch Tật Lê có chứa thành phần protodioscin saponin tăng các hormon sinh dục ảnh hưởng lên hệ thống sinh sản. Protodioscin làm tăng testosterone tự do trong máu, dihydrotrestosterone (DHT), dehydroepiandrosterone (DHEA) dehydroepiandrosterone sulfat (DHEAS) (Gauthaman và cs, 2008), đồng thời cân bằng nồng độ estrogen, progesterone và pregnenolone (Chemexcil, 1992). Có rất nhiều nghiên cứu về tác dụng này của tinh chiết Bạch Tật Lê trên nam giới và động vật thực nghiệm được công bố trên thế giới. Tại Việt Nam, các chế phẩm của Bạch Tật Lê cũng đã được sử dụng trong dân gian từ lâu nhưng chưa có công trình nghiên cứu thực sự về tác dụng của Bạch Tật Lê làm tăng cường khả năng sinh sản ở nam giới.

Xuất phát từ thực tế trên, TS. Phạm Hương Sơn, Viện Ứng dụng Công nghệ và các đồng nghiệp đã tiến hành nghiên cứu nhiệm vụ: “Nghiên cứu công nghệ chiết xuất bột chiết giàu protodioscin có tác dụng tăng cường sinh lực nam từ cây Bạch Tật Lê (T. terrestris L.)” với mục đích tạo ra dạng sản phẩm làm nguyên liệu cho sản xuất thực phẩm chức năng phục vụ cho phòng và điều trị bệnh ở nam giới.

Sau một thời gian thực hiện, đề tài đã thu được một số kết quả nội dung sau:

1. Đã thiết lập được điều kiện chiết cao giàu protodioscin từ cây Bạch Tật Lê bao gồm: Chiết hồi lưu Bạch Tật Lê trong ethanol 50% ở 95oC trong 2h, 3 lần.

2. Đã xây dựng được qui trình chiết cao giàu protodioscin từ Bạch Tật Lê qui mô phòng thí nghiệm, qui trình định lượng protodioscin. Hàm lượng protodioscin trong sản phẩm bột chiết đạt 30%.

3. Kết quả thử nghiệm trên chuột cho thấy hai nhóm dùng dịch chiết Bạch Tật Lê với liều 5 mg/kg/ngày và 10 mg/kg/ngày có nồng độ testosterone cao hơn so với đối chứng với P < 0,05; chứng tỏ cao chiết Bạch Tật Lê có tác dụng làm tăng nồng độ hormon testosterone trong máu dẫn đến tăng cường khả năng sinh sản nam giới.

4. Đã đề xuất TCCS cho chế phẩm bột saponin steroid giàu protodioscin từ Bạch Tật Lê gồm các tiêu chí: Độ ẩm, màu sắc, hàm lượng protodioscin, các tiêu chí vệ sinh an toàn thực phẩm...

Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (Mã số 16391/2019) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

P.K.L (NASATI)