Nhằm phân lập và xác định cấu trúc các hợp chất có hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase từ cây Mà cá (Buchanania lucida) thuộc họ Xoài (Anacardiaceae) và cây Duối ô rô (Streblus ilicifolius) thuộc họ Dâu tằm (Moraceae), PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Mai, cùng nhóm nghiên cứu tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên TP. Hồ Chí Minh đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase của cây Mà cá (Buchanania lucida) và cây Duối ô rô (Streblus ilicifolius)”.

Các nội dung bao gồm: điều chế các mẫu cao có độ phân cực khác nhau từ thân cây Mà cá và Duối ô rô và thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các mẫu cao; phân lập và xác định cấu trúc các hợp chất từ các mẫu cao có hoạt tính mạnh; thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các hợp chất phân lập được. 

Sau một thời gian triển khai thực hiện, nhóm đề tài thu được các kết quả như sau:

1.  Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase của cây Duối ô rô

- Thu thập mẫu cây thuốc, ly trích, điều chế các mẫu cao và thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các mẫu cao

Mẫu thân cây Duối Ô rô có khối lượng mẫu thô 10.5 kg được thu thập tại Thị trấn Bồng Sơn, Huyện Hoài Nhơn, Tỉnh Bình Định vào tháng 10 năm 2017.

Bộ phận sử dụng: thân và cành cây. Từ 0.5 kg mẫu thân cây Duối Ô rô đem phơi khô, sau đó xay nhỏ rồi tiến hành chiết Soxhlet với dung môi methanol và dịch trích thu được đem đi cô quay áp suất thấp được cao MeOH toàn phần có khối lượng 49.5 g. Từ 10 kg mẫu thân cây Duối Ô rô đem phơi khô, sau đó xay nhỏ rồi tiến hành chiết Soxhlet lần lượt với các dung môi có độ phân cực tăng dần từ n-hexane, ethyl acetate, methanol và nước. Dịch trích thu được đem đi cô quay áp suất thấp được các cao n-hexane có khối lượng 64.8 g, cao EtOAc có khối lượng 117.2 g, cao MeOH có khối lượng 378.0 g và cao nước có khối lượng 440 g. Kết quả thử hoạt tính trên các cao thô của cây Duối Ô rô cho thấy, cao EtOAC có hoạt tính mạnh nhất do đó đã chọn cao này để phân lập và xác định cấu trúc các hợp chất.

- Điều chế cao phân đoạn và thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các mẫu cao phân đoạn

Từ cao EtOAc (117.2 g) được tiến hành sắc ký cột silica gel pha thường với hệ dung môi giải ly chloroform: methanol với độ phân cực tăng dần từ 0 - 100% methanol. Dung dịch ra khỏi cột sắc ký được hứng bằng erlen 1000 mL, cô quay chân không và tiến hành sắc ký bản mỏng các mẫu. Dựa trên kết quả sắc ký bản mỏng gom thành 18 cao phân đoạn. Kết quả thử hoạt tính trên các cao phân đoạn EtOAc cho thấy phân đoạn từ F-R có hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase mạnh.

- Phân lập và xác định cấu trúc các hợp chất, thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase của các hợp chất

Từ phân đoạn D-O, đã phân lập được 20 hợp chất tinh khiết, trong đó có 2 hợp chất mới lần đầu tiên được tìm thấy trên thế giới (1 và 2) cùng với 18 hợp chất đã biết. Như vậy, hiện đã phân lập và xác định được cấu trúc của 20 hợp chất.

Tiến hành thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các hợp chất phân lập được, kết quả cho thấy có 7 hợp chất có hoạt tính với giá trị IC50 < 100 µM, trong đó có 3hợp chất có hoạt tính mạnh hơn cả chất đối chứng dương acid kojic.

2. Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase của cây Mà cá

- Thu thập mẫu cây thuốc, ly trích, điều chế các mẫu cao và thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các mẫu cao

Mẫu thân cây Chay sáng (Buchanania lucida Blume) được thu hái ở Khu Bảo tồn Thiên nhiên Văn hóa Đồng Nai, Xã Mã Đà, Huyện Vĩnh Cửu, Tỉnh Đồng Nai vào tháng 03 năm 2015 và được định danh bởi PGS. TS. Trần Hợp, Viện Sinh học nhiệt đới, Thành phố Hồ Chí Minh. Bột thân cây Chay sáng (6.0 kg) được chiết nóng với dung môi methanol bằng cách đun hoàn lưu trong 3h, lọc lấy dịch chiết, cô quay thu hồi dung môi dưới áp suất thấp thu được cao methanol thô (600 g). Cao methanol được phân tán vào nước rồi trích lỏng-lỏng lần lượt với các dung môi có độ phân cực tăng dần như n-hexane, chloroform, ethyl acetate, và n-butanol thu được các cao tương ứng: cao n-hexane (20 g), cao chloroform (30 g), cao ethyl acetate (60 g), cao n-butanol (50 g), và cao H2O (350 g). Tiến hành thử hoạt tính trên các cao thô của cây Chay sáng, kết quả thử hoạt tính cho thấy cao EtOAC có hoạt tính mạnh nhất nên chọn cao này để phân lập và xác định cấu trúc các hợp chất.

- Điều chế cao phân đoạn và thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các mẫu cao phân đoạn

Thực hiện sắc ký cột trên silica gel pha thường cao EtOAc (35 g), sử dụng các dung môi n-hexane: ethyl acetate (0-100% EtOAc) thu được 10 cao phân đoạn (EA1– EA10). Tiến hành thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các cao phân đoạn từ cây Mà cá, kết quả cho thấy có 5 phân đoạn (4-8) có hoạt tính với giá trị IC50 < 100 µg/mL.

- Phân lập và xác định cấu trúc các hợp chất, thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase của các hợp chất

Từ phân đoạn 2-9, đã phân lập được 21 hợp chất tinh khiết, trong đó có 1 hợp chất mới lần đầu tiên được tìm thấy trên thế giới cùng với 20 hợp chất đã biết. Đăng ký theo thuyết minh là phân lập và xác định cấu trúc của 20 hợp chất, hiện đã hoàn thành nội dung này. Tiến hành thử hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase các hợp chất phân lập được, kết quả cho thấy có 4 hợp chất (6, 11-13) có hoạt tính với giá trị IC50 < 100 µM.

Như vậy, từ cây Duối ô rô và Mà cá, đã phân lập được 41 hợp chất, trong đó có 3 hợp chất có cấu trúc mới và phát hiện được 11 hợp chất có hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase, trong đó có 3 hợp chất có hoạt tính mạnh hơn cả chất 10 đối chứng dương acid kojic. Các phát hiện này sẽ là cơ sở cho việc tổng hợp ra các hợp chất hoặc các dẫn xuất của chúng có tác dụng ức chế enzyme tyrosinase mạnh để định hướng cho việc phát triển các sản phẩm điều trị sạm nám da ứng dụng trong mỹ phẩm.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài (Mã số 19775/2021) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

P.T.T (NASATI)