Báo cáo tài chính (BCTC) được xem là một trong những thành phần chính yếu của thông tin quản lý, đảm nhận vai trò quản lý nguồn lực thông tin tài chính cho các doanh nghiệp. BCTC là sản phẩm của kế toán tài chính, là đầu ra của hệ thống thông tin kế toán. Chất lượng báo cáo tài chính đang suy giảm một cách đáng quan ngại và gây nên nhiều hệ lụy trực tiếp thị trường và niềm tin của nhà đầu tư. Thực tế cho thấy, phần lớn các vấn đề yếu kém trong chất lượng BCTC đều được phát hiện đầu tiên bởi bộ phận kế toán nội bộ (KTNB), công cụ hữu hiệu hỗ trợ hoạt động quản trị công ty tại các đơn vị.

Tại Việt Nam, KTNB từng được quy định trong Quyết định 832/QĐ-BTC của Bộ Tài chính năm 1997 về quy chế kiểm toán nội bộ và Luật Kiểm toán Nhà nước năm 2005 trong đó đưa ra các quy định chúng về hoạt động KTNB trong các loại hình doanh nghiệp đặc thù như tổ chức tín dụng, công ty quản lý, công ty chứng khoán, bảo hiểm… Gần đây nhất, ngày 22 tháng 01 năm 2019, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 05/2019/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 01 tháng 04 năm 2019 hướng dẫn những nội dung cơ bản về tổ chức thực hiện công tác kiểm toán nội bộ trong các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập và các doanh nghiệp, trong đó bắt buộc thực hiện hoạt động này với các công ty niêm yết; doanh nghiệp mà Nhà nước sở hữu trên 50% vốn điều lệ là công ty mẹ hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con; doanh nghiệp Nhà nước là công ty mẹ hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con. Đồng thời, vào ngày 10 tháng 7 năm 2020 Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 66/2020/TT-BTC về quy chế mẫu kiểm toán nội bộ áp dụng cho doanh nghiệp cũng khuyến khích các doanh nghiệp khác thực hiện công tác kiểm toán nội bộ cũng như cho phép các doanh nghiệp có thể đi thuê tổ chức kiểm toán độc lập đủ điều kiện hoạt động kiểm toán theo quy định để thực hiện kiểm toán nội bộ.

Mặc dù chính phủ đã có nhiều nỗ lực hoàn thiện khung pháp lý và các hướng dẫn kỹ thuật nhằm giúp các doanh nghiệp tăng cường chất lượng thông tin tài chính mà các công ty đại chúng cung cấp ra thị trường. Song trên thực tế, thực trạng công bố và minh bạch thông tin, đặc biệt là BCTC của các công ty đại chúng vẫn còn nhiều hạn chế. Vì thế, trong thời gian từ năm 2019 đến năm 2020, TS. Vũ Thị Phương Liên cùng các cộng sự tại Học viện tài chính đã thực hiện đề tài: “Tăng cường kiểm toán nội bộ tại các công ty đại chúng nhằm nâng cao chất lượng báo cáo tài chính”.

Đề tài đã thu được các kết quả như sau:

· Đã nghiên cứu thực trạng kiểm toán nội bộ tại các công ty đại chúng cũng như đánh giá thực trạng về khuôn khổ pháp lý hoạt động kiểm toán nội bộ nói chung và tại các công ty đại chúng nói riêng ở Việt Nam hiện nay, trên cơ sở đó, đi sâu phân tích thực trạng hoạt động của kiểm toán nội bộ với việc tăng cường chất lượng báo cáo tài chính tại các công ty đại chúng ở Việt Nam, phân tích các nhân tố tác động đến hoạt động kiểm toán nội bộ hiện nay tại các công ty đại chúng ở Việt Nam và mối quan hệ giữa hoạt động của kiểm toán nội bộ với vấn đề chất lượng báo cáo tài chính của các công ty đại chúng.

· Trên cơ sở đánh giá thực trạng hoạt động kiểm toán nội bộ tại các công ty đại chúng hiện nay, căn cứ vào nội hàm, phạm vi, vai trò, mục tiêu của hoạt động kiểm toán nội bộ, mô hình, cấu trúc kiểm toán nội bộ và thông lệ quốc tế về hoạt động của kiểm toán nội bộ tại một số quốc gia trên thế giới và định hướng phát triển hoạt động kiểm toán nội bộ theo Chiến lược phát triển kế toán - kiểm toán tầm nhìn 2030, đề tài đưa ra các khuyến nghị về giải pháp và lộ trình thực hiện từ các bên liên quan nhằm tăng cường hoạt động của kiểm toán nội bộ tại các doanh nghiệp nói chung và các công ty đại chúng nói riêng, đồng thời gắn với việc nâng cao chất lượng báo cáo tài chính tại các công ty đại chúng ở Việt Nam.

· Đưa ra một số khuyến nghị nhằm hướng dẫn các điều kiện cần thiết chuẩn bị cho việc tổ chức bộ máy và chức năng kiểm toán nội bộ phát huy hiệu quả, đặc biệt trong việc kiểm soát chất lượng báo cáo tài chính; khuyến nghị hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về kiểm toán nội bộ Việt Nam theo hướng cụ thể hóa quy định của Luật kế toán số 88 năm 2015 về kiểm toán nội bộ.

Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần hoàn thiện và nâng cao chất lượng, hiệu quả của tổ chức KTNB tại các công ty đại chúng Việt Nam đồng thời là tài liệu tham khảo trong học tập, nghiên cứu về tổ chức KTNB nói chung, tổ chức KTNB tại các công ty đại chúng nói riêng, cũng như đóng góp cho khoa học kiểm toán.

Có thể tìm đọc báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 18689/2020) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

N.P.D (NASATI)