Trong bối cảnh công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng phát triển mạnh mẽ, việc ứng dụng AI trong giáo dục đã trở thành một xu hướng đáng chú ý. Cùng với những tiến bộ vượt bậc của AI tạo sinh, giáo dục đã được cải thiện với những trải nghiệm học tập cá nhân hóa, khả năng truy cập thông tin nhanh chóng và cải thiện phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên, khi công nghệ ngày càng sâu sắc hơn trong đời sống học đường, một câu hỏi quan trọng đã được đặt ra: Liệu AI có thể hỗ trợ việc học mà không làm suy yếu tư duy phản biện của người học? Đây là một câu hỏi không chỉ có ý nghĩa trong lĩnh vực giáo dục mà còn có tác động sâu rộng đến sự phát triển tư duy của thế hệ tương lai.

Sự tác động mạnh mẽ của AI vào giáo dục

AI tạo sinh đã thay đổi hoàn toàn cách thức tiếp cận và trải nghiệm học tập của người học. Công nghệ này không chỉ giúp cá nhân hóa quá trình học tập mà còn nâng cao hiệu quả công việc của giáo viên. Nhờ vào các công cụ như ChatGPT, Gemini, và Claude, việc tạo ra văn bản đã trở nên nhanh chóng và dễ dàng hơn bao giờ hết. Các công cụ tạo hình ảnh, như DALL·E và MidJourney, cho phép người học có thể trực quan hóa các ý tưởng hoặc học hỏi qua hình ảnh sinh động. Bên cạnh đó, các ứng dụng tạo video như Runway Gen-2 và Sora giúp sinh viên có thể học hỏi qua các bài giảng sinh động và dễ hiểu.

AI cũng không chỉ giới hạn ở việc tạo nội dung mà còn hỗ trợ trong việc lập trình với các công cụ như GitHub Copilot hay Code Llama. Điều này không chỉ giúp sinh viên tiết kiệm thời gian mà còn mở rộng khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, điều này cũng làm dấy lên một mối lo ngại lớn: liệu việc phụ thuộc quá nhiều vào AI có thể làm giảm đi khả năng tư duy phản biện của người học hay không?

Nguy cơ mất đi tư duy phản biện trong học tập

Một trong những vấn đề lớn khi ứng dụng AI trong giáo dục là nguy cơ học sinh và sinh viên sẽ dễ dàng tiếp nhận thông tin mà không có sự phân tích, đánh giá hoặc đặt câu hỏi. Các công cụ AI mang đến câu trả lời tức thì, điều này có thể tạo thành một thói quen khiến người học không còn động lực để đào sâu vào vấn đề hoặc phát triển lập luận của chính mình. Phó giáo sư Agnis Stibe từ Đại học RMIT Việt Nam đã chỉ ra rằng, trong khi AI có thể mang lại trải nghiệm học tập tuyệt vời, thì việc truy cập quá dễ dàng vào thông tin có thể khiến người học trở nên phụ thuộc vào công nghệ. Điều này làm cho khả năng sáng tạo và tư duy phản biện của họ bị hạn chế.

Tiến sĩ Anushka Siriwardana, giảng viên ngành Digital Marketing tại Đại học RMIT, cũng nhấn mạnh rằng việc lạm dụng AI có thể dẫn đến một trạng thái mà người học cảm thấy "dễ dàng hiểu biết" mà không cần phải tư duy sâu sắc. Thay vì phải tự mình tìm kiếm thông tin, người học chỉ cần đặt câu hỏi và AI sẽ đưa ra câu trả lời ngay lập tức. Điều này không khuyến khích họ phát triển khả năng giải quyết vấn đề hay đối mặt với những vấn đề phức tạp trong học tập.

Làm thế nào để AI hỗ trợ mà không thay thế tư duy phản biện?

Tuy nhiên, AI không nhất thiết phải gây hại cho tư duy phản biện nếu được sử dụng một cách hợp lý. Phó giáo sư Stibe cho rằng việc sử dụng AI phải đi đôi với việc phát triển các kỹ năng tư duy phản biện. Để đảm bảo công nghệ này không làm "mòn" khả năng suy nghĩ của người học, cần thiết phải thiết kế các bài học hoặc bài tập khuyến khích sinh viên sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ chứ không phải thay thế toàn bộ quá trình tư duy.

Một trong những cách thiết thực để sử dụng AI mà không làm mất đi khả năng tư duy phản biện là yêu cầu người học đặt câu hỏi một cách có chiến lược. Thay vì chỉ đưa ra câu hỏi đơn giản như "AI có thể giúp gì cho tôi trong việc giải quyết vấn đề này?", người học có thể được yêu cầu đặt câu hỏi cụ thể và phân tích chi tiết hơn. Ví dụ, trong lĩnh vực Digital Marketing, sinh viên có thể được yêu cầu tìm hiểu cách mà các công cụ AI có thể được sử dụng để cá nhân hóa trải nghiệm của khách hàng trong môi trường tiếp thị kỹ thuật số.

Cách tiếp cận này giúp người học không chỉ nắm bắt được thông tin mà còn phát triển khả năng phân tích, đánh giá và chọn lọc thông tin từ những nguồn khác nhau. Họ sẽ học cách đặt ra các câu hỏi có chiều sâu hơn, từ đó thúc đẩy tư duy phản biện và khả năng sáng tạo của mình.

Khuyến khích môi trường học tập đề cao tư duy phản biện

Bên cạnh việc thiết kế các bài tập giúp phát triển tư duy phản biện, giáo viên cũng cần tạo ra một môi trường học tập khuyến khích việc đặt câu hỏi và phản biện thông tin từ AI. Bằng cách này, học sinh và sinh viên sẽ học được cách đánh giá thông tin một cách khách quan và có cơ sở. Mặc dù AI có thể giúp giải quyết các vấn đề phức tạp, nhưng người học cần hiểu rằng việc sử dụng công nghệ này phải đi đôi với sự phát triển của tư duy phản biện.

Các trường học và các tổ chức giáo dục cũng cần đào tạo giáo viên về cách tích hợp AI vào giảng dạy mà không làm giảm đi khả năng tư duy của học sinh. Điều này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả học tập mà còn giúp bảo vệ và phát triển khả năng sáng tạo và phân tích của người học.

AI tạo sinh đang mở ra nhiều cơ hội trong giáo dục, nhưng nó cũng đặt ra những thách thức lớn đối với việc phát triển tư duy phản biện của người học. Để tận dụng tối đa tiềm năng của công nghệ mà không làm giảm đi khả năng tư duy của học sinh và sinh viên, việc sử dụng AI cần phải đi kèm với những chiến lược giảng dạy khuyến khích người học đặt câu hỏi, phân tích và phản biện thông tin. Chỉ khi đó, AI mới thực sự trở thành một công cụ hỗ trợ hiệu quả trong việc phát triển tư duy phản biện và khả năng sáng tạo của thế hệ tương lai.

P.A.T (tổng hợp)