Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng và các vấn đề sức khỏe toàn cầu như béo phì, tiểu đường và bệnh tim mạch đang gia tăng, hệ thống thực phẩm đóng vai trò then chốt. Theo các nghiên cứu khoa học gần đây, việc chuyển đổi sang chế độ ăn chủ yếu dựa trên thực vật không chỉ giúp cải thiện sức khỏe cá nhân mà còn góp phần bảo vệ hành tinh. Ủy ban EAT-Lancet, một nhóm chuyên gia quốc tế, đã chỉ ra rằng nếu toàn cầu áp dụng chế độ ăn lành mạnh giàu thực vật, có thể ngăn ngừa khoảng 15 triệu ca tử vong hàng năm và cắt giảm 15% lượng khí thải từ nông nghiệp. Điều này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải thay đổi thói quen ăn uống để đạt được sự cân bằng giữa sức khỏe con người và bền vững môi trường.

Chế độ ăn giàu thực vật mang lại vô số lợi ích cho sức khỏe, giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính. Các nghiên cứu cho thấy, việc ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt, trái cây, rau củ, hạt và đậu có thể giảm đáng kể tỷ lệ tử vong sớm do bệnh tim mạch, tiểu đường loại 2 và ung thư. Ví dụ, một báo cáo từ Trường Y tế Công cộng Harvard chỉ ra rằng những người theo chế độ ăn dựa trên thực vật lành mạnh có nguy cơ mắc bệnh tim thấp hơn và tuổi thọ cao hơn so với chế độ ăn nhiều thịt. Hơn nữa, chế độ ăn này hỗ trợ kiểm soát cân nặng, cải thiện hệ miễn dịch và giảm viêm nhiễm trong cơ thể. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chế độ ăn thiếu rau quả là nguyên nhân gây ra khoảng 14% tử vong do bệnh tim và 11% do đột quỵ. Bằng cách tăng cường thực vật, con người có thể tránh được hàng triệu ca tử vong không đáng có, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống.

Về mặt môi trường, chuyển sang chế độ ăn giàu thực vật là giải pháp hiệu quả để giảm tác động tiêu cực của sản xuất thực phẩm. Nông nghiệp, đặc biệt là chăn nuôi gia súc, chiếm tỷ lệ lớn trong khí thải nhà kính toàn cầu, khoảng 14-18% theo báo cáo của Liên Hợp Quốc. Sản xuất thịt đỏ như thịt bò thải ra lượng lớn metan và nitơ oxit, góp phần vào nóng lên toàn cầu. Nghiên cứu từ EAT-Lancet ước tính rằng việc áp dụng "chế độ ăn sức khỏe hành tinh" có thể giảm 50% khí thải liên quan đến thực phẩm, đồng thời bảo tồn đất đai và nguồn nước. Một phân tích khác từ Tạp chí The Lancet cho biết, chuyển đổi này có thể giảm sử dụng đất liên quan đến chế độ ăn lên đến 76% và khí thải lên đến 49%. Ngoài ra, nó giúp bảo vệ đa dạng sinh học bằng cách giảm phá rừng để chăn nuôi, đồng thời tiết kiệm nước – một nguồn tài nguyên đang cạn kiệt. Ở các nước thu nhập cao, nơi tiêu thụ thịt cao, việc giảm thịt đỏ có thể mang lại lợi ích kép: vừa giảm khí thải vừa thúc đẩy nông nghiệp bền vững.

Các khuyến nghị cụ thể từ EAT-Lancet nhấn mạnh vào sự cân bằng. Chế độ ăn lý tưởng bao gồm khoảng 50% calo từ ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, lúa mì; 30% từ rau củ và trái cây đa dạng; phần còn lại từ hạt, đậu và một lượng nhỏ protein động vật. Mọi người nên hạn chế thịt đỏ xuống còn 14g/ngày (khoảng một phần nhỏ mỗi tuần), và chỉ một khẩu phần sữa hoặc sản phẩm từ sữa mỗi ngày. Thay vào đó, ưu tiên nguồn protein thực vật như đậu lăng, hạt óc chó hoặc đậu phụ. Những hướng dẫn này dựa trên dữ liệu khoa học từ hơn 37 chuyên gia, kết hợp giữa dinh dưỡng và bền vững môi trường. Hơn nữa, các nghiên cứu bổ sung từ Đại học UCLA xác nhận rằng thực phẩm thực vật không chỉ thân thiện với môi trường mà còn hiệu quả hơn về năng lượng, giảm tiêu thụ năng lượng toàn cầu.

Tuy nhiên, việc áp dụng chế độ ăn giàu thực vật toàn cầu đối mặt với nhiều thách thức. Chi phí cao của một số thực phẩm hữu cơ, thiếu kiến thức về cách chế biến, và sở thích khẩu vị quen thuộc với thịt là những rào cản chính. Một khảo sát từ GlobeScan cho thấy 42% người tiêu dùng coi giá cả là vấn đề lớn, trong khi 35% lo ngại về hương vị. Ngoài ra, yếu tố văn hóa, xã hội và kinh tế ở các nước đang phát triển có thể làm chậm quá trình chuyển đổi. Để vượt qua, cần giáo dục cộng đồng, hỗ trợ chính sách từ chính phủ như trợ cấp cho nông sản thực vật, và phát triển các sản phẩm thay thế thịt hấp dẫn hơn.

Tóm lại, chuyển sang chế độ ăn giàu thực vật không chỉ cứu sống hàng triệu người mà còn góp phần giảm thiểu biến đổi khí hậu, tạo nên một hệ thống thực phẩm bền vững. Với các lợi ích rõ ràng về sức khỏe và môi trường, đây là cơ hội để mỗi cá nhân và xã hội hành động ngay hôm nay. Bằng cách thay đổi thói quen ăn uống, chúng ta có thể xây dựng một tương lai khỏe mạnh hơn cho con người và hành tinh. Các chính phủ và tổ chức cần thúc đẩy giáo dục và chính sách để hỗ trợ sự chuyển đổi này.

P.T (NASTIS), theo AP và The Guardian, 10/2025