Bộ tộc người Bajau, hay còn được gọi là “Bộ tộc du mục biển”, sống rải rác ở các vùng biển Philipin, Malaixia và Inđônêxia. Người Bajau coi biển cả là nhà, nên trong suốt nhiều thế kỷ, lớp lớp thế hệ người Bajau sống theo lối sống du cư trên vùng biển san hô ở Đông Nam Á. Họ dành phần lớn thời gian để lặn bắt hải sản, tìm kiếm những nguyên liệu tự nhiên để làm đồ thủ công bằng những vật dụng tự chế.

Người Bajau được mệnh danh là “người cá”, lý do là bởi họ có thể nhịn thở tới 13 phút và lặn xuống tận 60m dưới biển. Họ chỉ sử dụng kính lặn tự chế và không cần bình dưỡng khí, nhưng có thể thoải mái lặn sâu xuống 20m dưới biển trong vòng 5 phút. Một ngày làm việc trung bình dưới nước của người Bajau có thể kéo dài hơn 7 giờ đồng hồ và khoảng 60% lượng thời gian đó họ ngụp sâu dưới biển.

Nhờ quá trình sinh sống trên biển hàng ngàn năm, họ đã tự tiến hóa để phù hợp với môi trường nước. Các nhà khoa học đã nghiên cứu và phát hiện ra rằng, lá lách của người Bajau to hơn 50% lá lách của người bình thường. Lá lách có nhiều hồng cầu chứa oxy, khi chúng ta lặn, nó co bóp và những hồng cầu này được giải phóng vào máu.

Dưới nước, những hồng cầu này tiếp tục phân phối oxy đến nội tạng để duy trì các chức năng cơ bản của cơ thể. Sở hữu lá lách lớn đồng nghĩa với việc người Bajau có nhiều hồng cầu chứa oxy hơn, từ đó có thể ở dưới nước lâu hơn. Đây là điều rất quan trọng để chứng minh rằng theo thời gian, quá trình tiến hóa tự nhiên đã giúp bộ tộc Bajau - những người sống trong khu vực này suốt 1.000 năm - thích nghi với cuộc sống du mục trên biển. Và đây là yếu tố di truyền chứ không phải do kinh nghiệm.

Bên cạnh đó, một số nhà nghiên cứu nhân chủng học cho rằng, vẫn cần thêm bằng chứng để xác nhận sự khác biệt về kích cỡ lá lách của “người cá” Bajau với những người sống chủ yếu trên đất liền. Phản ứng của cơ thể người khi lặn dưới nước cũng tương tự như một triệu chứng y khoa được gọi là thiếu oxy cấp tính, trong đó cơ thể người bị tụt oxy nhanh chóng và thường dẫn đến tử vong. Những công trình nghiên cứu về người Bajau có thể giúp nâng cao hiểu biết về triệu chứng này.

Nhưng lối sống độc đáo của người Bajau đang dần mai một vì nhiều lý do khác nhau. Nhiều người đang chuyển từ cách lặn bắt hải sản truyền thống sang những phương thức khác, do nguồn cung bị đe dọa bởi ngành công nghiệp đánh cá. Thêm vào đó, không ít “người cá” Bajau dần rời biển để định cư hẳn trên bờ, vì có nhiều định kiến và bất lợi xoay quanh cuộc sống du mục lênh đênh trên đại dương. Sự thay đổi này giúp người Bajau được chấp nhận nhiều hơn tại các địa phương, nơi họ được hưởng quyền lợi công dân và sự hỗ trợ từ chính quyền. Nhưng, một số chuyên gia lại lo ngại rằng, nếu lối sống độc đáo của người Bajau không được hỗ trợ, những bài học về sức khỏe con người mà họ có thể mang lại sẽ không tồn tại lâu.

Triệu Cẩm Tú (NASATI), tổng hợp 5/2023