Bradford Smith - một bệnh nhân ALS không còn khả năng cử động hay nói chuyện – đã khiến cả thế giới phải ngạc nhiên khi tự mình chỉnh sửa và đăng video lên YouTube mà không cần bất kỳ sự trợ giúp vật lý nào. Điều đáng kinh ngạc là anh làm được điều đó hoàn toàn bằng... suy nghĩ. Đây không phải một câu chuyện viễn tưởng, mà là sự thật đang diễn ra nhờ vào công nghệ giao diện não - máy tính (BCI) tiên tiến do Neuralink phát triển.

Neuralink là công ty công nghệ thần kinh được Elon Musk và các cộng sự thành lập năm 2016. Mục tiêu của họ từ những ngày đầu là tạo ra một “giao diện não – máy tính” giúp con người tương tác trực tiếp với thiết bị số chỉ thông qua suy nghĩ, mở ra khả năng phục hồi chức năng cho người bị tổn thương thần kinh, liệt, thậm chí hướng đến tương lai nơi con người và trí tuệ nhân tạo có thể hợp nhất.

Bradford Smith là người thứ ba trên thế giới được cấy chip Neuralink, nhưng lại là bệnh nhân mắc ALS đầu tiên – căn bệnh khiến hệ thần kinh thoái hóa dần, dẫn đến mất khả năng kiểm soát cơ bắp, nói chuyện và di chuyển. Khi được chọn để thử nghiệm công nghệ này, Smith gần như không còn khả năng tương tác với thế giới xung quanh. Thế nhưng, sau quá trình cấy ghép và hiệu chỉnh, anh đã có thể sử dụng máy tính, điều khiển con trỏ chuột, chỉnh sửa video và đăng nội dung lên YouTube – tất cả chỉ bằng hoạt động của não bộ.

Chip Neuralink mà Smith sử dụng có kích thước chỉ bằng năm đồng xu xếp chồng lên nhau, chứa hàng chục sợi điện cực mảnh đến mức nhỏ hơn cả sợi tóc người. Các sợi này được robot phẫu thuật đặc biệt cấy vào vùng vỏ não vận động, nơi xử lý các tín hiệu điều khiển chuyển động có chủ đích. Để tránh tổn thương mạch máu não và đảm bảo độ chính xác, toàn bộ quá trình cấy ghép được thực hiện bằng máy móc tự động, giúp nâng cao độ an toàn và tính nhất quán.

Ban đầu, nhóm kỹ sư dự đoán rằng các tín hiệu từ ý nghĩ di chuyển tay sẽ là lựa chọn lý tưởng để điều khiển thiết bị. Tuy nhiên, trong trường hợp của Smith, tín hiệu từ tay không còn đủ rõ ràng do ảnh hưởng của ALS. Sau nhiều lần thử nghiệm, nhóm phát hiện rằng tín hiệu từ lưỡi – cụ thể là ý định di chuyển lưỡi – vẫn còn mạnh mẽ và dễ nhận diện hơn. Hệ thống đã được điều chỉnh để sử dụng tín hiệu này làm cơ chế chính để điều khiển con trỏ chuột trên màn hình. Đây là yếu tố then chốt giúp Smith có thể tương tác hiệu quả với phần mềm chỉnh sửa video.

Điều kỳ diệu không dừng lại ở đó. Trước khi mắc bệnh, Smith từng quay nhiều video cá nhân. Nhóm nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu này để huấn luyện mô hình trí tuệ nhân tạo tổng hợp giọng nói, giúp tái tạo lại chất giọng riêng biệt của Smith. Nhờ vào công nghệ này, anh không chỉ chỉnh sửa video, mà còn có thể "lồng tiếng" cho chính mình – điều mà cách đây một năm còn là điều bất khả thi. Giờ đây, Smith không chỉ là người tiêu dùng công nghệ, mà còn trở thành một người sáng tạo nội dung thực thụ.

Trong một video đăng trên YouTube, Smith chia sẻ: “Neuralink đã cho tôi một phần cuộc sống mà tôi từng nghĩ là đã mất. Tôi có thể giao tiếp, sáng tạo, và tự do thể hiện bản thân một lần nữa.” Anh không nói những lời này bằng miệng, mà thông qua giọng nói được tổng hợp từ AI, được điều khiển và trình bày bởi chính suy nghĩ của mình.

Các chuyên gia thần kinh trên thế giới nhìn nhận đây là bước tiến chưa từng có trong lĩnh vực công nghệ hỗ trợ người khuyết tật. Nếu như trước kia, BCI mới chỉ dừng ở mức điều khiển chuột, đánh máy đơn giản, thì nay đã tiến đến mức cho phép người dùng thực hiện các thao tác phức tạp như chỉnh sửa nội dung, truyền tải cảm xúc và ý tưởng sáng tạo thông qua thiết bị số.

Công nghệ BCI hiện không chỉ là sân chơi của riêng Neuralink. Các công ty khác như Synchron, Paradromics hay Blackrock Neurotech cũng đang đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng giao diện não – máy tính. Tuy nhiên, Neuralink đang tạo ra sự khác biệt nhờ vào kết hợp giữa phần cứng tinh vi, thuật toán học máy và quy trình cấy ghép bán tự động. Dù vậy, giới chuyên môn vẫn lưu ý rằng công nghệ này vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng, và cần nhiều thời gian hơn để đánh giá độ an toàn, tính ổn định lâu dài cũng như khả năng phổ cập rộng rãi.

Elon Musk từng tuyên bố ông sẵn sàng cấy chip vào chính mình khi công nghệ này đủ an toàn cho người dùng phổ thông. Mục tiêu cuối cùng của ông không chỉ là hỗ trợ người bệnh, mà còn mở rộng khả năng của con người trong thế giới mà trí tuệ nhân tạo đang phát triển với tốc độ chóng mặt.

Câu chuyện của Bradford Smith là minh chứng rõ ràng nhất cho tiềm năng của công nghệ trong việc hỗ trợ khả năng giao tiếp và sáng tạo cho những người tưởng chừng đã mất đi khả năng này.

P.A.T (NASTIS), theo Interesting Engineering, 5/2025