Ngày 9/10 tại TP. Cần Thơ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với UBND thành phố tổ chức tọa đàm “Ứng dụng các công nghệ trong quản lý canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL)”. Sự kiện là bước tiếp nối quan trọng trong hành trình hiện đại hóa sản xuất nông nghiệp, hướng tới nền nông nghiệp xanh, bền vững và thích ứng biến đổi khí hậu.

Máy xới kết hợp vùi rơm rạ Bio-canxi trên đồng ruộng tại ĐBSCL - Ảnh: VGP/LS

Với vai trò là vùng sản xuất lúa trọng điểm của cả nước, ĐBSCL hiện đóng góp hơn 50% sản lượng lúa và hơn 90% lượng gạo xuất khẩu. Tuy nhiên, khu vực này đang phải đối mặt với thách thức từ biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn, giá vật tư tăng cao và áp lực giảm phát thải khí nhà kính. Trong bối cảnh đó, Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030” ra đời, trở thành bước ngoặt quan trọng giúp ngành lúa gạo chuyển mình theo hướng xanh - sạch - hiệu quả.

Tại Cần Thơ, Đề án được triển khai mạnh mẽ với kế hoạch đến năm 2030 đạt 170.000 ha diện tích tham gia, trong đó 104.500 ha sẽ được thực hiện ngay trong năm 2025. Thành phố hiện có 191 tổ hợp tác và hợp tác xã tham gia, cùng 12 mô hình thí điểm quy mô 50 ha được triển khai từ năm 2024. Các mô hình này áp dụng đồng bộ cơ giới hóa gieo sạ, kỹ thuật bón phân vùi, giảm 40–50% lượng giống, tiết kiệm hơn 30% lượng phân đạm và giảm 2–3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật. Kết quả cho thấy năng suất tăng thêm 0,3–0,7 tấn/ha so với phương thức truyền thống, trong khi chi phí đầu vào giảm rõ rệt.

Theo đo đạc của Viện Lúa gạo quốc tế (IRRI), các mô hình trong Đề án giúp giảm phát thải từ 2–12 tấn CO₂/ha mỗi vụ nhờ giảm lượng phân bón vô cơ, thuốc bảo vệ thực vật và hạn chế đốt rơm rạ. Việc thu gom và tái sử dụng rơm rạ cho sản xuất nấm, phân hữu cơ đã hình thành mô hình kinh tế tuần hoàn bền vững, vừa gia tăng thu nhập, vừa cải tạo đất và giảm ô nhiễm môi trường. Hiệu quả kinh tế bước đầu cho thấy lợi nhuận của nông dân tăng ít nhất 20% so với phương thức canh tác cũ.

Cùng với đó, nhiều công nghệ hiện đại đã được đưa vào đồng ruộng. Đại diện Trung tâm Khuyến nông tỉnh An Giang cho biết, công nghệ cảm biến tưới ướt – khô xen kẽ (AWD) tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) đã được triển khai 3 vụ liên tiếp tại các hợp tác xã trên ba vùng sinh thái khác nhau. Hệ thống này giúp tiết kiệm nước tưới, giảm nhân công và tăng độ chính xác trong công tác đo lường – báo cáo – thẩm định (MRV). Tuy còn một số hạn chế do điều kiện khí hậu khắc nghiệt, song công nghệ AWD được đánh giá là giải pháp tiềm năng để nhân rộng mô hình sản xuất thông minh trên toàn vùng.

Ngoài ra, nhiều công nghệ khác như Internet vạn vật (IoT), cảm biến dinh dưỡng đất, hệ thống tưới nước thông minh và nền tảng truy xuất nguồn gốc điện tử cũng được giới thiệu tại tọa đàm. Những công cụ này không chỉ giúp nông dân theo dõi sát sao tình trạng đồng ruộng mà còn cung cấp dữ liệu phục vụ phân tích, dự báo, hỗ trợ việc ra quyết định canh tác chính xác hơn. Sự kết hợp giữa AI và IoT đang biến những cánh đồng ĐBSCL thành cánh đồng thông minh, góp phần giảm phát thải và nâng cao chất lượng sản phẩm nông nghiệp.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, sau gần hai năm triển khai, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đã giúp giảm chi phí sản xuất từ 8–24%, tiết kiệm 30–70 kg phân bón/ha, giảm 1–4 lần phun thuốc và cắt giảm 30–40% lượng nước tưới. Năng suất tăng trung bình 7%, trong khi phát thải giảm 2–12 tấn CO₂/ha. Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, Đề án còn thay đổi tư duy sản xuất của người nông dân, giúp họ chủ động ứng dụng các quy trình canh tác tiên tiến như “1 phải, 5 giảm” và “3 giảm, 3 tăng”, hướng tới nông nghiệp thông minh, phát thải thấp và phát triển bền vững.

Đề án cũng đang tạo dựng chuỗi giá trị lúa gạo xanh với sự tham gia của doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân, gắn sản xuất với thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước. Sự đồng hành của doanh nghiệp trong thu mua và chế biến lúa giảm phát thải không chỉ bảo đảm đầu ra ổn định, mà còn khuyến khích nông dân duy trì mô hình sản xuất thân thiện với môi trường. Đây là hướng đi phù hợp để lúa gạo Việt Nam nâng cao vị thế và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về sản phẩm “carbon thấp”.

Từ những kết quả bước đầu, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao đang trở thành biểu tượng của nông nghiệp xanh Việt Nam, góp phần thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Sự kết hợp giữa khoa học, công nghệ và nông nghiệp đã mở ra hướng phát triển mới cho vùng ĐBSCL – từ cánh đồng truyền thống sang cánh đồng thông minh, bền vững. Đây không chỉ là giải pháp cho sản xuất lúa gạo trong nước, mà còn là minh chứng cho vai trò tiên phong của Việt Nam trong ứng phó biến đổi khí hậu và thúc đẩy tăng trưởng xanh toàn cầu.

A.T (tổng hợp)