Cổng Thông tin điện tử Cục Thông tin, Thống kê trân trọng giới thiệu bài viết của Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng về vấn đề đổi mới công nghệ và nghiên cứu phát triển đối với các doanh nghiệp.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng

Tăng trưởng bằng các động lực truyền thống đã dần tới hạn. Chúng ta có thể tăng trưởng tới 7% bằng các động lực truyền thống. Nhưng tăng thêm từ 7% tới 10% thì phải tìm các động lực tăng trưởng mới. 3% tăng trưởng mới này có thể đến từ khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số (CĐS). Nông nghiệp đã giúp Việt Nam thoát nghèo. FDI, gia công, công nghiệp lắp ráp đã giúp Việt Nam thành nước thu nhập trung bình cao. Nhưng để trở thành nước phát triển có thu nhập cao, muốn "hóa rồng", "hóa hổ", thì phải dựa vào KHCN, ĐMST và CĐS. Bộ 3 KHCN, ĐMST và CĐS là động lực chính để phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, cũng là 3 động lực chính để kinh tế tư nhân có thể tiếp nhận vai trò thành lực lượng quan trọng nhất, tiên phong trong phát triển đất nước.

Luật KHCN và ĐMST có một đổi mới quan trọng là: KHCN phải hướng tới ĐMST, để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Lần đầu tiên, ĐMST được đưa vào luật và được đặt ngang hàng với KHCN, thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển của Việt Nam. Nhấn mạnh ĐMST là việc chuyển giao công nghệ, đổi mới công nghệ, thúc đẩy ứng dụng KHCN vào thực tiễn, góp phần gia tăng giá trị và hiệu quả kinh tế - xã hội. Nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ là của các nhà khoa học, kỹ sư, nhưng ĐMST là của mọi doanh nghiệp, mọi hộ kinh doanh, mọi tổ chức, mọi người dân, giống như một cuộc cách mạng toàn dân của một quốc gia ĐMST và khởi nghiệp.

Đảng và Nhà nước ta có định hướng chiến lược chuyển từ một quốc gia sử dụng công nghệ sang làm chủ các công nghệ chiến lược. Đây là lần đầu tiên, Việt Nam xác lập định hướng rõ ràng về làm chủ các công nghệ chiến lược có tác động lớn tới tăng trưởng kinh tế và an ninh quốc gia. Ngân sách nhà nước sẽ đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, ưu tiên phân bổ khoảng 40-50% nguồn lực để thực hiện các nhiệm vụ làm chủ công nghệ chiến lược, sản phẩm chiến lược. Việc triển khai các nhiệm vụ này sẽ được giao cho các doanh nghiệp Việt Nam, các tổ chức nghiên cứu trong nước, không phân biệt nhà nước hay tư nhân. Đây là niềm tin của Đảng và Nhà nước dành cho doanh nghiệp công nghệ Việt Nam. Danh mục các công nghệ chiến lược, sản phẩm chiến lược sẽ sớm được Chính phủ ban hành. Đây có thể coi như các trận đánh lớn về KHCN của Việt Nam.

Doanh nghiệp muốn cạnh tranh được thì phải đổi mới công nghệ. Doanh nghiệp muốn dẫn đầu thì phải nghiên cứu phát triển. Luật KHCN và ĐMST sẽ được Quốc hội thông qua vào tháng 6/2025 có nhiều đổi mới quan trọng.

1% ngân sách nhà nước (NSNN) hàng năm, tức là khoảng 25.000 tỷ đồng sẽ được chi hỗ trợ cho các doanh nghiệp đổi mới công nghệ, chủ yếu thông qua cơ chế hỗ trợ lãi suất vay, khoảng 50%, tức là nếu lãi suất vay 6% thì được hỗ trợ 3%. Nhà nước thành lập một quỹ quốc gia về đổi mới công nghệ để thực hiện việc này.

Nhà nước khuyến khích các doanh nghiệp chi cho nghiên cứu phát triển thông qua chính sách thuế. Nếu doanh nghiệp chi 10 đồng cho nghiên cứu phát triển thì Nhà nước sẽ trả lại 4 đồng thông qua chính sách khấu trừ thuế. Đây là chính sách rất mạnh mẽ để hỗ trợ các doanh nghiệp chi cho nghiên cứu phát triển. Đa số các quốc gia khác, Nhà nước chỉ trả lại 2 đồng nếu doanh nghiệp chi 10 đồng cho nghiên cứu phát triển.

Trước đây, cơ bản NSNN không tài trợ cho nghiên cứu phát triển của doanh nghiệp, mà chủ yếu chi cho các viện, trường. Thì nay, 70-80% NSNN cho KHCN sẽ tài trợ cho doanh nghiệp nghiên cứu phát triển. Khi tài trợ cho doanh nghiệp thường Nhà nước chi mồi 1 đồng và doanh nghiệp chi thêm 3-4 đồng.

Đổi mới công nghệ, CĐS thì khó khăn nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME). Họ vừa thiếu tiền vừa thiếu nhân lực công nghệ. Lời giải ở đây là: Nhà nước hỗ trợ phát triển các nền tảng số quốc gia dùng chung, các doanh nghiệp SME có thể sử dụng các ứng dụng số này như là dịch vụ mà không phải đầu tư, với giá cả phù hợp. Đây là cách nhanh nhất để đổi mới công nghệ và CĐS các doanh nghiệp SME. Bộ KH&CN phối hợp Bộ Giáo dục và Đào tạo giao Học viện Công nghệ BCVT cùng một số đại học kỹ thuật công nghệ trọng điểm thực hiện chương trình đưa 10.000 sinh viên năm cuối về CNTT đến trực tiếp 10.000 doanh nghiệp SME để hỗ trợ sử dụng các nền tảng CĐS doanh nghiệp, mỗi sinh viên sẽ ở lại doanh nghiệp trong 1-2 tuần.

Chính phủ cũng đang chỉ đạo Bộ KH&CN hỗ trợ hoàn thiện nền tảng số làm kế toán, khai báo thuế, marketing online, quản lý kho hàng, quản lý nhân viên..., để các hộ kinh doanh không phải thuê các lao động loại này khi chuyển đổi thành doanh nghiệp, nhằm giúp các hộ kinh doanh dễ dàng chuyển đổi thành doanh nghiệp. Chúng ta có khoảng 5 triệu hộ kinh doanh, nếu chuyển họ thành doanh nghiệp và sử dụng tốt các công cụ công nghệ thì họ có thể mở rộng quy mô, góp phần vào tăng trưởng kinh tế.

Để hình thành các doanh nghiệp lớn của Việt Nam, Nhà nước có chủ chương giao các dự án lớn quốc gia cho các doanh nghiệp dân tộc, kèm theo yêu cầu làm chủ công nghệ và yêu cầu hình thành ngành công nghiệp trong nước, thí dụ như dự án đường sắt cao tốc. Đây là các trận đánh lớn. Đây là cách rất tốt để hình thành các doanh nghiệp lớn quốc gia. Chỉ có việc lớn mới tạo ra doanh nghiệp lớn. Và cách tốt nhất để tạo ra doanh nghiệp lớn là giao việc lớn cho họ, nhưng phải kèm theo yêu cầu làm chủ công nghệ và sản phẩm. Nếu doanh nghiệp Việt Nam còn thiếu năng lực thì họ sẽ thuê Tây làm cho ta, thu hút tinh hoa toàn cầu. Thay cho trước đây, giao tổng thầu cho Tây rồi Tây thuê ta làm.

Để thúc đẩy các doanh nghiệp CĐS thì đầu tiên, Chính phủ phải CĐS để giao dịch số với doanh nghiệp, giao dịch và cung cấp dịch vụ công không tiếp xúc với doanh nghiệp. Chính phủ đặt mục tiêu các dịch vụ công phải được cải cách thủ tục hành chính để trở thành thủ tục số và được xử lý trực tuyến toàn trình. Số lượng hồ sơ được xử lý trực tuyến toàn trình đạt trên 70% trong năm 2025, nhưng các dịch vụ công liên quan tới doanh nghiệp phải là 100%. Để luật hóa CĐS, Ban chỉ đạo 57 của Trung ương và Chính phủ đã giao nhiệm vụ cho Bộ KH&CN xây dựng và trình Quốc hội thông qua Luật CĐS ngay trong năm nay. Việt Nam nằm trong nhóm rất ít nước có luật riêng về CĐS. Điều này thể hiện quyết tâm chính trị rất mạnh mẽ của Đảng và Nhà nước về CĐS toàn dân và toàn diện. Coi CĐS là giải pháp đột phá để tạo ra mảnh đất mới, không gian mới cho phát triển KT-XH, cho đổi mới quản trị quốc gia, cho phát triển KHCN và ĐMST.

Nguyễn Mạnh Hùng, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ