Ngày 24/10/2025, tại Đà Nẵng, Cục Thông tin, Thống kê đã tổ chức Hội nghị thường niên lần thứ 22 Liên hợp Thư viện Việt Nam về Nguồn tin khoa học và công nghệ (Liên hợp thư viện). Tham dự Hội nghị có ông Lê Xuân Định, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ; ông Trần Đắc Hiến, Cục trưởng Cục Thông tin, Thống kê - Chủ tịch Liên hợp Thư viện Việt Nam về nguồn tin KH&CN; ông Trần Ngọc Thạch, Phó Giám đốc Sở KH&CN Tp. Đà Nẵng; bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Giám đốc Sở KH&CN Tp. Huế; cùng hơn 80 đại biểu đại diện cho các cơ quan thông tin-thư viện trong cả nước, đại diện nhà xuất bản ScienceDirect, Springer Nature và iGroup Việt Nam.

Quang cảnh Hội nghị

Phát biểu khai mạc Hội nghị, ông Trần Đắc Hiến, Cục trưởng Cục Thông tin, Thống kê cho biết, hơn 20 năm qua, với sự nỗ lực và trách nhiệm của Cục Thông tin, Thống kê và các thành viên, sự hướng ứng của các quan sát viên Liên hợp thư viện, sự phát triển thư viện và nguồn tin KH&CN đã theo hướng hội nhập và chuyển đổi số, khẳng định vai trò thiết yếu của các cơ quan thông tin, thư viện trong hệ sinh thái tri thức quốc gia. Nhiệm vụ cơ bản của Hội nghị lần này là thảo luận, đề xuất các nhiệm vụ, giải pháp và ý tưởng mới, khả thi để đáp ứng và thích ứng với yêu cầu của thực tiễn, xu hướng phát triển ở trong nước và quốc tế, giúp Liên hợp thư viện phát triển bền vững và hiệu quả, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của bạn đọc và xã hội.

Cục trưởng Trần Đắc Hiến nhận định, thế giới hiện đang bước vào giai đoạn được gọi là Kỷ nguyên dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI). Đối với lĩnh vực thông tin, thư viện, có ba xu thế nổi bật đang tác động mạnh mẽ: Một là, số hóa tri thức và dữ liệu mở, hàng tỷ tài liệu, sách, tạp chí, hình ảnh, âm thanh được chuyển đổi sang dạng số. Hàng loạt cơ sở dữ liệu mở như Google Scholar, Directory of Open Access Journal (DOAJ), SpringerOpen… mở ra cơ hội để mọi người truy cập tri thức toàn cầu. Hai là, ứng dụng AI trong xử lý thông tin: AI được ứng dụng để nhận dạng và xử lý thu thập, phân tích, tóm tắt, đánh giá thông tin, hỗ trợ sáng tạo nội dung mới. Người dùng có thể “trò chuyện” với hệ thống AI như đang hỏi một chuyên gia thực thụ và được cung cấp thông tin nhanh chóng, chính xác. Các nền tảng tìm kiếm tri thức hiện nay đã tích hợp AI, từ tìm kiếm hình ảnh, ngữ nghĩa đến trợ lý ảo, hay một thực thể nhân tạo được vận hành bởi Chatbot AI. Ba là, thay đổi hành vi người dùng: Người đọc hiện nay ưa chuộng nội dung ngắn gọn, cá nhân hóa, tương tác tức thì, thay vì tiếp cận theo mô hình tuyến tính truyền thống (đọc – ghi – nhớ). Cơ quan thông tin, thư viện vì thế cần “đi theo người dùng”, cần xuất hiện trên các nền tảng di động, mạng xã hội và môi trường học tập số.

Cục trưởng Cục Thông tin, Thống kê Trần Đắc Hiến phát biểu khai mạc Hội nghị

Những xu thế trên đặt ra yêu cầu với các cơ quan thông tin, thư viện không chỉ “chuyển đổi số” theo nghĩa kỹ thuật, mà cần tái định hình sứ mệnh, giá trị và phương thức cung cấp, phục vụ tri thức. Thư viện phải chuyển đổi vai trò cốt lõi từ truyền thống sang trung tâm tri thức số – tức là lưu trữ, bảo quản tài liệu sang quản trị dữ liệu và tri thức số; từ cung cấp thông tin theo yêu cầu sang phát triển nền tảng học tập và sáng tạo mở; từ phục vụ thụ động sang cung cấp dịch vụ chủ động, tương tác, mọi lúc, mọi nơi, trên nền tảng số. Đặc biệt với AI hỗ trợ, tái định hình vai trò thư viện có thể gồm nhiều hoạt động mới như: phân loại, biên mục tự động, hỗ trợ người dùng tìm kiếm thông minh, đề xuất tài liệu phù hợp, hỗ trợ học tập suốt đời, hành vi tra cứu, nghiên cứu được cá nhân hóa, cung cấp dịch vụ dựa trên dữ liệu hành vi người dùng.

Theo Cục trưởng Trần Đắc Hiến, với tư cách là một nền tảng số kết nối tri thức, kết nối cộng đồng nghiên cứu, người học, doanh nghiệp, các thành viên Liên hợp thư viện phải hướng tới liên thông và tích hợp dữ liệu, tạo ra mạng lưới thông tin thư viện thống nhất có sự kết nối, chia sẻ, với các công cụ tìm kiếm và hỗ trợ thông minh để người dân, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu có thể khai thác tri thức linh hoạt, hiệu quả. Phải coi đây là một nhiệm vụ chiến lược.

Cục trưởng khẳng định, dù thực tiễn luôn biến đổi, thư viện có thể được gọi tên dưới nhiều hình thức khác nhau, nhưng nó vẫn luôn là biểu tượng của tri thức, của văn minh và tiến bộ xã hội; giữ vai trò trung tâm trong việc lưu giữ, truyền và sáng tạo tri thức. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số và AI không làm mất đi vai trò của cơ quan thông tin, thư viện, trái lại mở ra thời kỳ phục hưng mới cho các cơ quan này. Trong bối cảnh chuyển đổi số và bùng nổ của AI ngày nay, vai trò của thư viện cần được tái định hình toàn diện để đáp ứng xu thế và thay đổi trong cách thức tiếp cận, xử lý và tiêu thụ thông tin KH&CN của công dân số. Đây cũng là thông điệp của Hội nghị lần này: “Tái định hình vai trò của Thư viện trong kỷ nguyên số và trí tuệ nhân tạo”, như một phương châm, định hướng chiến lược phát triển các cơ quan thông tin, thư viện cũng như Liên hợp thư viện thời gian tới.

Báo cáo kết quả hoạt động của Liên hợp thư viện giai đoạn 2024-2025, ông Ông Đào Mạnh Thắng, Phó Cục trưởng Cục Thông tin, Thống kê cho biết, hệ thống thông tin-thư viện Việt Nam đang chứng kiến sự chuyển đổi mạnh mẽ trong tiến trình thực hiện các mục tiêu chuyển đổi số quốc gia. Những thay đổi sâu rộng cũng gắn liền với định hướng phát triển của Nhà nước trong lĩnh vực thông tin KH&CN, được thể hiện qua Đề án “Phát triển nguồn tin khoa học và công nghệ quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” (Đề án 1285), được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1285/QĐ-TTg ngày 1/10/2018. Đến năm 2025, các mục tiêu trọng tâm của Đề án đã cơ bản hoàn thành. Bộ Khoa học và Công nghệ đã xây dựng và đưa vào khai thác, sử dụng các cơ sở dữ liệu về nhiệm vụ KH&CN, công bố khoa học, tổ chức KH&CN, nhân lực KH&CN, với các dữ liệu được liên kết với nhau, bước đầu hình thành CSDL quốc gia về KH&CN phục vụ thiết thực cho quản lý điều hành và cộng đồng khoa học. Thông qua Đề án, một số CSDL quốc tế có uy tín như ScienceDirect, Proquest, Scopus, Springer Nature, IEEE,… đã được bổ sung, mua quyền truy cập giúp các nhà khoa học trong nước tiếp cận trực tiếp các nguồn tin quốc tế có giá trị học thuật cao. Các bộ, ngành, địa phương đều đã triển khai xây dựng các cơ sở dữ liệu KH&CN đặc thù của mình, chủ yếu là các CSDL chuyên ngành thuộc phạm vi quản lý của bộ, ngành và CSDL về nhiệm vụ và thông tin KH&CN của các địa phương.

Năm 2024-2025, Liên hợp thư viện thống nhất tiếp tục phối hợp bổ sung CSDL ProQuest Central và ScienceDirect; chia sẻ nguồn tin KH&CN nội sinh và xây dựng hệ thống dữ liệu nghiên cứu mở phục vụ chia sẻ, dùng chung; Cục Thông tin, Thống kê đã phối hợp với các đơn vị thành viên Liên hợp thư viện tổ chức một số hội thảo giới thiệu CSDL của Liên hợp và tập huấn kỹ năng thông tin dành cho các nhà nghiên cứu; các thư viện thành viên đã chủ động triển khai nhiều hoạt động chuyển đổi số, tập trung mạnh nhất vào số hóa tài nguyên và phát triển nguồn tin nội sinh; Phổ biến và triển khai nền tảng dùng chung: Openscience.vn và V-Compas được phổ biến rộng rãi đến các đơn vị thành viên, góp phần thúc đẩy chia sẻ dữ liệu và công bố mở; Liên hợp đã vận động thêm một số trường đại học và thư viện tỉnh/thành phố tham gia…

Phát biểu chỉ đạo Hội nghị, ông Lê Xuân Định – Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đã ghi nhận sự và đánh giá cao những nỗ lực của Liên hợp Thư viện Việt Nam trong việc đảm nhận và thực hiện những nhiệm vụ mới, khó khăn và chưa từng có tiền lệ. Để làm tốt điều đó thì, chúng ta cần tái định hình hoạt động của Liên hợp thư. Bởi nếu không có nguồn tài nguyên thông tin, chúng ta không thể nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu; thiếu nguồn thông tin đầu vào thì khó có thể tạo ra các sản phẩm công bố quốc tế. Việc đổi mới và tái định hình hoạt động của Liên hợp thư viện cần bắt đầu từ chính sự thay đổi của từng thành viên, trong đó yếu tố then chốt chính là vai trò của người lãnh đạo đơn vị.

Thứ trưởng lưu ý, với tinh thần thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW và Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, cùng với các văn bản hướng dẫn liên quan, chúng ta cần nghiêm túc đặt ra và trả lời những câu hỏi quan trọng: Liên hợp thư viện sẽ tồn tại ra sao? Phát triển theo hướng nào trong giai đoạn mới? Và mở rộng ở quy mô nào là phù hợp với bối cảnh và nguồn lực hiện nay? Theo Thứ trưởng, khi nói đến tiềm lực KH&CN của một quốc gia, không thể thiếu ba yếu tố nền tảng: nhân lực, thông tin và tổ chức. Liên hợp thư viện không chỉ là nơi tập hợp nguồn tin và nguồn lực, mà còn là không gian hội tụ tri thức, chuyên môn, tinh thần trách nhiệm, lòng yêu nghề và khát vọng cống hiến. Đó chính là bản sắc riêng, là sức sống làm nên giá trị của Liên hợp thư viện. Nhưng điều quan trọng nhất là làm thế nào để tạo ra giá trị lớn nhất từ những nguồn lực còn hạn chế.

Thứ trưởng Lê Xuân Định phát biểu chỉ đạo Hội nghị

Về nhiệm vụ cụ thể, Thứ trưởng Lê Xuân Định đề nghị Cục Thông tin, Thống kê cần hoàn thiện hệ thống thông tin KH&CN quốc gia, tạo cơ chế nền tảng và bắt buộc đối với những đơn vị liên quan sử dụng ngân sách nhà nước cùng tham gia. Các đơn vị cần chủ động cung cấp phần dữ liệu bắt buộc, đồng thời đóng góp tự nguyện để làm phong phú nguồn dữ liệu chung. Thứ trưởng cho biết, trong thời gian tới, đối với hệ thống quản lý, Nhà nước sẽ đầu tư nền tảng số về thông tin, thống kê KH&CN. Chính vì vậy, các bộ, ngành, địa phương cùng các viện, trường phải có trách nhiệm tham gia cung cấp, cập nhật dữ liệu. Đây là cơ chế minh bạch, tạo nguồn thông tin đầu vào quan trọng để đánh giá hiệu quả, trong bối cảnh Cục Thông tin, Thống kê vừa được bổ sung Viện đánh giá Khoa học, nhằm xử lý thông tin đầu vào và đồng thời thực hiện việc đánh giá. Chúng ta sẽ có một nền tảng để chia sẻ nguồn tin, nguồn lực. Cục Thông tin, Thống kê cần xây dựng kế hoạch hành động cụ thể và tổ chức nhóm công tác chuyên trách để triển khai hiệu quả nhiệm vụ này.

Bên cạnh đó, Thứ trưởng đặc biệt nhấn mạnh nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực thông tin – thư viện chất lượng cao. Theo ông, cần chú trọng bồi dưỡng kỹ năng số, năng lực ứng dụng trí tuệ nhân tạo và các công nghệ tiên tiến trong công tác thư viện và quản lý thông tin. Điều này không chỉ giúp nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ, mà còn thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi số trong hoạt động thu thập, chia sẻ và khai thác thông tin KH&CN, hướng tới xây dựng một hệ sinh thái tri thức mở, hiện đại và liên thông.

Trong khuôn khổ Hội nghị, ngoài Báo cáo kết quả hoạt động của Liên hợp Thư viện Việt Nam về nguồn tin Khoa học và Công nghệ giai đoạn 2024-2025 còn có các tham luận của đại diện các nhà xuất bản ScienceDirect, Springer Nature, iGroup Việt Nam giới thiệu những xu hướng phát triển nguồn tin; thảo luận của các đại biểu, khách mời về định hướng phát triển Liên hợp thư viện trong kỷ nguyên số và AI.

Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm tại Hội nghị

Hội nghị của Liên hợp thư viện được tổ chức định kỳ hằng năm, là dịp để đơn vị thành viên, quan sát viên tổng kết, đánh giá hoạt động năm vừa qua, thảo luận định hướng trong năm tiếp theo và tăng cường giao lưu, học hỏi về chuyên môn trong lĩnh vực thông tin - thư viện.

NASTIS