Chương trình bữa ăn dinh dưỡng miễn phí (MBG) của Indonesia, khởi xướng từ đầu năm 2025 dưới thời Tổng thống Prabowo Subianto, nhằm cải thiện dinh dưỡng cho hàng triệu học sinh, nhưng lại đối mặt với khủng hoảng ngộ độc thực phẩm nghiêm trọng. Hàng nghìn trẻ em bị ảnh hưởng, với các triệu chứng như đau bụng, nôn mửa và tiêu chảy, khiến dư luận lo ngại về chất lượng vệ sinh. Giữa bối cảnh này, hai nữ sinh 16 tuổi Alya Meisya Nazwa và Felda Triana Wati từ trường SMA 2 Cilacap, tỉnh Trung Java, đã phát triển hộp cơm thông minh - một thiết bị đơn giản nhưng hiệu quả để phát hiện thực phẩm hỏng. Sáng chế này không chỉ đoạt giải thưởng địa phương mà còn được thử nghiệm thực tế tại trường, góp phần nâng cao an toàn thực phẩm học đường và mở ra hy vọng cho các chương trình dinh dưỡng toàn cầu.

 

Chương trình MBG được thiết kế để cung cấp bữa ăn miễn phí cho khoảng 83 triệu học sinh và người dân, với ngân sách lên đến 10 tỷ USD, tập trung vào thực phẩm địa phương như trứng, sữa và rau củ. Tuy nhiên, từ tháng 1 đến tháng 9/2025, Cơ quan Dinh dưỡng Quốc gia (BGN) ghi nhận hơn 6.457 ca ngộ độc, trong khi mạng lưới giám sát giáo dục JPPI ước tính con số lên tới gần 9.000. Các vụ việc chủ yếu xảy ra ở Java, với nguyên nhân từ thực phẩm ôi thiu, nhiễm khuẩn như Salmonella hay E. coli, và thiếu giám sát dinh dưỡng. Một ví dụ điển hình là vụ hơn 1.300 học sinh ở West Bandung bị ngộ độc chỉ trong một tuần, dẫn đến việc chính phủ phải tạm dừng hoạt động một số bếp ăn. Những sự cố này không chỉ ảnh hưởng sức khỏe trẻ em mà còn làm lung lay lòng tin vào chính sách xã hội quan trọng.

Lấy cảm hứng từ các vụ ngộ độc, Alya và Felda đã chế tạo hộp cơm thông minh, sử dụng công nghệ cảm biến khí để phân tích tình trạng thực phẩm. Thiết bị hoạt động bằng cách đặt mẫu thức ăn vào hộp kín, sau đó các cảm biến thu thập dữ liệu về khí thải, nhiệt độ và màu sắc trong vòng 3-5 phút. Kết quả được gửi đến ứng dụng Android, cảnh báo nếu thực phẩm không an toàn. Cụ thể, cảm biến MQ135 chuyên phát hiện khí từ thực phẩm động vật như ammoniac, nitơ oxit, benzen và CO2 – các hợp chất hình thành khi protein phân hủy. Trong khi đó, MQ3 tập trung vào thực phẩm thực vật hoặc lên men, đo nồng độ cồn và hợp chất hữu cơ bay hơi, giúp nhận diện quá trình hỏng sớm. Những cảm biến này đã được ứng dụng rộng rãi trong nghiên cứu khoa học, chẳng hạn như hệ thống e-nose (mũi điện tử) để giám sát thịt bò hoặc gà, nơi MQ135 kết hợp với các cảm biến khác phân tích khí từ quá trình phân hủy vi sinh vật.

Sáng chế của hai nữ sinh đã vượt qua thử nghiệm phòng lab và giành giải nhì cuộc thi Sáng tạo Trẻ cấp vùng, chứng tỏ tính khả thi. Hiện tại, dưới sự hỗ trợ của hiệu trưởng Nasripah, thiết bị đang được sử dụng để kiểm tra bữa ăn MBG tại SMA 2 Cilacap, giúp phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn. Các em hy vọng nâng cấp để phát hiện thêm vi khuẩn như E. coli hay Salmonella, tích hợp AI để dự đoán hỏng dựa trên dữ liệu thời gian thực. Trên thế giới, công nghệ tương tự đang phát triển mạnh, như hệ thống IoT sử dụng MQ series trong kho thực phẩm để giảm lãng phí – theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), hàng năm có 1,3 tỷ tấn thực phẩm bị hỏng, gây thiệt hại kinh tế lớn và đe dọa an ninh lương thực.

Phản ứng từ chính phủ Indonesia bao gồm việc triển khai bộ xét nghiệm nhanh do Bộ Y tế phát triển, có khả năng phát hiện vi sinh vật gây bệnh và chất độc hại như chì, asen hay formalin. Bộ trưởng Y tế Budi Gunadi Sadikin đã chỉ đạo thành lập lực lượng dinh dưỡng địa phương, đóng cửa ba bếp ăn vi phạm và tích hợp báo cáo tích hợp qua đường dây nóng 119. Tổng thống Prabowo cũng ra lệnh đẩy nhanh chương trình nhưng với kiểm soát chặt chẽ hơn, nhấn mạnh vai trò của công nghệ trong giám sát. Những biện pháp này phản ánh nỗ lực khắc phục, nhưng các tổ chức như JPPI kêu gọi tạm dừng chương trình ở khu vực rủi ro cao để tránh tái diễn.

Hộp cơm thông minh của Alya và Felda không chỉ là giải pháp địa phương mà còn đại diện cho sự sáng tạo của thế hệ trẻ trong cuộc chiến chống ngộ độc thực phẩm. Bằng cách kết hợp công nghệ cảm biến đơn giản với ứng dụng di động, thiết bị này có tiềm năng mở rộng toàn quốc, giảm thiểu rủi ro cho trẻ em và hỗ trợ các chương trình dinh dưỡng bền vững. Tuy nhiên, thành công đòi hỏi sự hợp tác giữa chính phủ, cộng đồng và khoa học để xây dựng hệ thống giám sát toàn diện. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm tăng nguy cơ hỏng thực phẩm, những sáng chế như thế này sẽ góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, hướng tới một tương lai an toàn hơn.

P.T (NASTIS), theo Reuters và ScienceDirect, 10/2025