Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đã bước vào giai đoạn mới gây áp lực địa chính trị. Vào ngày 4 tháng 4 vừa qua, Trung Quốc đã tạm dừng xuất khẩu đất hiếm và nam châm để trả đũa trực tiếp cho mức thuế quan mới nhất do Tổng thống Donald Trump áp đặt. Động thái “đóng băng” này đe dọa làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu của các ngành công nghiệp phụ thuộc vào những nguyên liệu quan trọng này, bao gồm ngành bán dẫn, xe điện, hàng không vũ trụ và quốc phòng.

Quy định mới yêu cầu các nhà xuất khẩu Trung Quốc phải xin giấy phép để vận chuyển đất hiếm ra nước ngoài. Tuy nhiên, cho đến nay, vẫn chưa có hệ thống cấp phép hoạt động nào được triển khai, khiến hàng hóa bị mắc kẹt tại các cảng và người mua lo ngại.

Các ngành công nghiệp chuẩn bị cho tình trạng thiếu hụt nguyên liệu nghiêm trọng

Trung Quốc chiếm 90% sản lượng đất hiếm toàn cầu và đối với một số loại đất hiếm nặng như dysprosi và terbi, gần đây, tỷ lệ này đạt gần 99%. Các loại đất hiếm này rất cần thiết để chế tạo động cơ xe điện, máy bay không người lái, tên lửa và nhiều loại linh kiện công nghệ cao.

Theo hãng Reuters, các lô hàng đã bị tạm dừng xuất khẩu ngay sau khi các hạn chế mới có hiệu lực. Hiện tại, các nhà xuất khẩu phải đợi nhiều tuần hoặc có thể nhiều tháng để được Bộ Thương mại cấp giấy phép. Một thương gia nói với Reuters: “Khi khách hàng hỏi khi nào hàng hóa của họ có thể rời khỏi Trung Quốc, chúng tôi ước tính là 60 ngày nhưng thực tế có thể lâu hơn".

Michael Silver, Giám đốc điều hành công ty American Elements, chia sẻ với The New York Times rằng công ty của ông được khuyến cáo nên chờ đợi 45 ngày. Họ đã tăng lượng hàng tồn kho vào mùa đông năm ngoái để chuẩn bị cho một cuộc chiến thương mại, mặc dù ông thừa nhận các hợp đồng hiện nay chỉ có thể được thực hiện vào lúc này.

Nếu lệnh tạm dừng xuất khẩu kéo dài hơn hai tháng, những người trong ngành cảnh báo kho dự trữ có thể bắt đầu cạn kiệt, cản trở hoạt động sản xuất mọi thứ, từ xe điện đến hệ thống vũ khí dẫn đường.

Các cảng của Trung Quốc bị tắc nghẽn khi các nhà xuất khẩu chờ phê duyệt giấy phép mới

Tại các cảng của Trung Quốc, tình trạng hỗn loạn và chậm trễ đang gia tăng. Các nhà xuất khẩu chưa làm được thủ tục thông quan trước ngày 4 tháng 4, hàng hóa của họ đã bị phong tỏa. Một số đã tuyên bố sự kiện bất khả kháng để tránh bị phạt vì giao hàng trễ.

Việc thực thi hải quan không nhất quán. Một số cảng cho phép xuất khẩu hạn chế nếu sản phẩm không bị ràng buộc bởi Mỹ hoặc chỉ chứa một lượng nhỏ các thành phần bị hạn chế. Trong khi đó, các cảng khác yêu cầu kiểm tra trong phòng thí nghiệm trước khi phê duyệt bất kỳ lô hàng nào. Kết quả là sự bất ổn ngày càng tăng. Dysprosi oxit, một trong những kim loại chính bị ảnh hưởng, hiện được bán với giá 204 USD/kg tại Thượng Hải, có giá thành đang tăng nhanh hơn trên thị trường quốc tế. James Litinsky, chủ tịch điều hành của công ty vật liệu đất hiếm MP Materials, nhấn mạnh tính cấp thiết: "Máy bay không người lái và robot được coi là tương lai của chiến tranh... và các đầu vào quan trọng cho chuỗi cung ứng tương lai của chúng ta đã khép lại".

"Quân bài chủ" của Bắc Kinh trong cuộc chiến thương mại leo thang

Ông Trump đã bảo vệ quy định về thuế quan và cho rằng là yếu tố cần thiết để điều chỉnh mất cân bằng thương mại với Trung Quốc. Ông cũng đã ám chỉ tiếp theo nhắm mục tiêu vào chất bán dẫn và thiết bị điện tử. Bộ trưởng Thương mại Mỹ đã xác nhận điện thoại thông minh và máy tính xách tay có thể được đưa vào các vòng đánh thuế sắp tới.

Trong khi đó, Trung Quốc đang thể hiện sự thống trị đối với đất hiếm như một hình thức trả đũa kinh tế. Với quyền kiểm soát gần như hoàn toàn nguồn cung toàn cầu, Bắc Kinh có thể thắt chặt hoặc cắt đứt quyền tiếp cận với nguồn nguyên liệu này bất cứ khi nào họ muốn.

Daniel Pickard, chủ tịch ủy ban cố vấn khoáng sản cho chính phủ Mỹ, nêu rõ lệnh cấm hoặc kiểm soát xuất khẩu có khả năng gây tác động nghiêm trọng đến Hoa Kỳ

Hoạt động khai thác đất hiếm đã được bắt đầu lại lặng lẽ tại Longnan, trung tâm đất hiếm của Trung Quốc, bất chấp những lo ngại trước đó về môi trường. Các trung tâm chế biến trong khu vực cung cấp nam châm và vật liệu được chế tạo chính xác cho các công ty toàn cầu như Tesla và BYD.

Hiện tại, các lô hàng xuất khẩu đất hiếm vẫn bị mắc kẹt vô thời hạn.

N.P.D (NASTIS), theo https://interestingengineering.com, 4/2025