Trong nhiều thập kỷ, Mỹ đã dẫn dắt thế giới về công nghệ cao, với các tập đoàn như Nvidia thống trị thị trường chip AI. Tuy nhiên, đến năm 2025, Trung Quốc đang nổi lên như một đối thủ đáng gờm, đầu tư hàng tỷ USD vào AI, robot và sản xuất chip nội địa để giảm phụ thuộc vào nhập khẩu. Theo báo cáo của South China Morning Post, Bắc Kinh đang lập kế hoạch 5 năm (2026-2030) nhằm đạt vị thế cạnh tranh toàn cầu trong chip và AI, với mục tiêu tự chủ công nghệ cao. Jensen Huang, CEO Nvidia, từng cảnh báo tại hội nghị năm 2024 rằng Trung Quốc chỉ "chậm hơn Mỹ vài nano giây" trong phát triển chip, nhấn mạnh sự cạnh tranh khốc liệt. Sự kiện DeepSeek AI ra mắt mô hình cạnh tranh với ChatGPT đã làm rung chuyển thị trường, khiến giá cổ phiếu Nvidia tạm thời sụt giảm. Liệu Trung Quốc có thể bắt kịp và vượt Mỹ, hay các hạn chế xuất khẩu từ Washington sẽ cản trở? Bài viết khám phá hành trình tự chủ công nghệ của Bắc Kinh, từ đột phá AI đến thách thức trong sản xuất chip.

 

Sự nổi bật của DeepSeek AI năm 2024 đánh dấu bước ngoặt cho tham vọng công nghệ Trung Quốc. Startup ít tên tuổi này, thành lập năm 2023, đã phát hành mô hình DeepSeek V3 với 670 tỷ tham số, cạnh tranh ngang ngửa GPT-4 của OpenAI nhưng sử dụng ít tài nguyên hơn – chỉ khoảng 1/10 chi phí huấn luyện nhờ tối ưu hóa thuật toán và chip nội địa. Mô hình mã nguồn mở này không chỉ hỗ trợ văn bản, mã hóa mà còn tạo hình ảnh, thu hút hàng triệu người dùng toàn cầu và trở thành ứng dụng hàng đầu trên App Store Mỹ. Sự kiện này khiến Nvidia mất hàng tỷ USD vốn hóa thị trường tạm thời, chứng tỏ Trung Quốc có khả năng sáng tạo AI hiệu quả mà không phụ thuộc hoàn toàn vào chip Mỹ. DeepSeek còn tích hợp tính năng an toàn cao, giảm bias và hỗ trợ đa ngôn ngữ, giúp Bắc Kinh cạnh tranh trong cuộc đua AI toàn cầu.

Tiếp nối đà tiến, các tập đoàn lớn Trung Quốc đang đẩy mạnh sản xuất chip để thách thức Nvidia. Huawei, bất chấp lệnh cấm xuất khẩu từ Mỹ, đã ra mắt dòng chip Ascend 910B năm 2024, được cho là mạnh mẽ nhất từ trước đến nay, với kế hoạch 3 năm mở mã nguồn thiết kế để khuyến khích doanh nghiệp nội địa giảm phụ thuộc Mỹ. Alibaba cũng giới thiệu chip mới tại hội nghị Cloud Summit 2025, đạt hiệu suất tương đương Nvidia H20 nhưng tiêu thụ năng lượng thấp hơn 20%, tập trung vào AI dự đoán và đám mây. Cambricon Technologies, startup Bắc Kinh, chứng kiến cổ phiếu tăng gấp đôi trong quý III/2025 nhờ hợp đồng với các công ty nhà nước, sản xuất chip MLU series cho AI huấn luyện. MetaX cung cấp chip cho China Unicom, hỗ trợ mạng 5G và AI viễn thông. Tencent, chủ WeChat, đã chuyển sang sử dụng chip nội địa cho trung tâm dữ liệu, theo lời kêu gọi của chính phủ. Các hội chợ như China International Semiconductor Expo 2025 đã quảng bá sản phẩm nội địa, thu hút đầu tư hàng tỷ USD.

Điểm mạnh của chip Trung Quốc nằm ở chi phí thấp, hiệu suất năng lượng cao và tích hợp nhanh với hệ sinh thái địa phương. Theo Jawad Haj-Yahya, chuyên gia từng thử nghiệm, chip Trung Quốc xuất sắc trong AI dự đoán nhưng còn yếu trong phân tích phức tạp do thiếu băng thông bộ nhớ cao (HBM). Giáo sư Chia-Lin Yang từ Đại học Quốc gia Đài Loan nhận định Trung Quốc có đội ngũ kỹ sư đông đảo, có thể khắc phục hạn chế thân thiện người dùng, nhưng cách tiếp cận tập trung có thể cản trở sáng tạo đột phá. Jensen Huang ca ngợi lực lượng lao động cần cù và tinh thần khởi nghiệp của Trung Quốc, nhưng cảnh báo Mỹ cần cạnh tranh để duy trì vị thế.

Chiến lược tự chủ của Trung Quốc bắt nguồn từ kế hoạch "Made in China 2025", đầu tư hàng trăm tỷ USD vào "phát triển chất lượng cao" dưới thời Tập Cận Bình, tập trung AI, năng lượng tái tạo và chip. Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung, với thuế quan dưới thời Trump và hạn chế xuất khẩu dưới Biden, đã thúc đẩy Bắc Kinh tăng tốc. Năm 2025, Mỹ tiếp tục siết chặt, cấm xuất khẩu chip tiên tiến như Nvidia A100/H100, chỉ cho phép H20 giới hạn. Trung Quốc đáp trả bằng điều tra chống độc quyền với Nvidia và thúc đẩy chip nội địa. Theo CSIS, hạn chế xuất khẩu Mỹ đã làm chậm AI Trung Quốc, nhưng Bắc Kinh vẫn sản xuất khoảng 200.000 chip AI năm 2025 qua Huawei.

Chuyên gia như Raghavendra Anjanappa cho rằng Trung Quốc thiếu chuỗi cung ứng hoàn chỉnh, phụ thuộc Hàn Quốc và Đài Loan cho HBM và lithography, nhưng có thể tự chủ trong 5 năm. Báo cáo Deloitte dự đoán thị trường chip toàn cầu đạt 184 tỷ USD năm 2030, với Trung Quốc dẫn đầu sản xuất nhờ đầu tư WFE (wafer fab equipment). Tuy nhiên, thiếu dữ liệu minh bạch khiến các tuyên bố của Trung Quốc bị nghi ngờ, theo BBC.

Cuộc đua công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc đang định hình tương lai toàn cầu, với Bắc Kinh tiến gần hơn bao giờ hết nhờ đầu tư khổng lồ và sáng tạo nội địa. Từ DeepSeek đến các chip của Huawei và Alibaba, Trung Quốc đang giảm phụ thuộc, nhưng vẫn đối mặt khoảng cách kỹ thuật và hạn chế xuất khẩu từ Mỹ. Các chuyên gia đồng ý khoảng cách đang thu hẹp, nhưng Mỹ cần duy trì đổi mới và tự do thương mại để dẫn dắt. Dù sao, sự cạnh tranh này sẽ thúc đẩy tiến bộ AI, mang lợi ích cho nhân loại, nhưng cũng đặt ra thách thức địa chính trị. Tương lai phụ thuộc vào khả năng cân bằng cạnh tranh và hợp tác giữa hai cường quốc.

P.A.T (NASTIS)

Tài liệu tham khảo

1. China charts path to global competitiveness in chips and AI for next five-year plan. https://www.scmp.com/news/china/science/article/3327566/china-charts-path-global-competitiveness-chips-and-ai-next-five-year-plan
2. How China is challenging Nvidia's AI chip dominance. https://www.bbc.com/news/articles/cgmz2vm3yv8o
3. China's chip challenge: the race to match US tech. https://techxplore.com/news/2025-10-china-chip-tech.html
4. China cracking global market for chip making equipment. https://www.yolegroup.com/strategy-insights/china-cracking-global-market-for-chip-making-equipment-monthly-billet/