Tại buổi trao đổi chuyên đề về kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc với Lớp bồi dưỡng, cập nhật kiến thức, kỹ năng đối với cán bộ quy hoạch Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIV, được tổ chức tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh ngày 31/10/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm  đã nhấn mạnh, thế giới đang trong thời kỳ thay đổi có tính thời đại, sự biến chuyển có tính thời đại đem đến thời cơ, thuận lợi mới, đồng thời cũng có nhiều thách thức. Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, nhất là trí tuệ nhân tạo và công nghệ số đem đến cơ hội mà những quốc gia đang phát triển, chậm phát triển có thể nắm bắt để đi trước đón đầu, phát triển vượt bậc.

Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, công nghệ số và trí tuệ nhân tạo không chỉ đơn thuần là công cụ hỗ trợ mà còn là động lực then chốt trong việc định hình lại các phương thức sản xuất và vận hành của xã hội. Sự chuyển đổi số mạnh mẽ đang diễn ra trong bối cảnh mà Việt Nam hướng tới mục tiêu trở thành một nước xã hội chủ nghĩa phát triển với thu nhập cao vào năm 2045.

Bài viết sau đây sẽ phân tích tầm quan trọng và vai trò của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong quá trình chuyển đổi này, từ đó mở ra một cái nhìn về tương lai tươi sáng của xã hội Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Chuyển đổi số - từ công cụ đến động lực phát triển

Trong thời đại công nghệ ngày nay, chuyển đổi số không còn là khái niệm xa lạ mà đã trở thành xu hướng tất yếu cho mọi quốc gia, đặc biệt là những nước đang phát triển. Đối với nhiều người, chuyển đổi số thường được hình dung đơn giản là việc số hóa các quy trình hiện có, áp dụng công nghệ vào công việc hàng ngày như tự động hóa sản xuất, số hóa thủ tục hành chính hay ứng dụng phần mềm vào quản lý doanh nghiệp. Tuy nhiên, bản chất của cuộc cách mạng số không chỉ dừng lại ở việc "số hóa cái cũ" mà còn là sự thay đổi toàn diện, từ nền tảng đến chiến lược phát triển, mở ra những cơ hội mới cho con người và các tổ chức.

Cuộc cách mạng số tạo nên một phương thức sản xuất mới, trong đó dữ liệu không chỉ đơn thuần là các con số mà đã trở thành một tài sản chiến lược, một yếu tố quan trọng để ra quyết định. Dữ liệu hiện nay là tài nguyên quan trọng, tương tự như đất đai hay vốn đầu tư trong sản xuất truyền thống, đóng vai trò là đầu vào để tạo ra giá trị và lợi thế cạnh tranh. Những doanh nghiệp biết khai thác và phân tích dữ liệu để thấu hiểu khách hàng, tối ưu hóa quy trình, hay phát hiện các xu hướng sẽ có khả năng nắm bắt cơ hội và phát triển mạnh mẽ trong môi trường cạnh tranh khốc liệt.

AI là một trong những yếu tố nòng cốt trong tiến trình chuyển đổi số. Thay vì chỉ đơn thuần là một công nghệ hỗ trợ, AI ngày nay đóng vai trò như một "đối tác" trong hoạt động sản xuất và sáng tạo, có khả năng mô phỏng và thậm chí vượt trội so với trí tuệ con người trong một số tác vụ nhất định. AI không chỉ làm thay đổi phương thức làm việc, mà còn thúc đẩy hiệu quả và chính xác trong mọi lĩnh vực, từ hoạch định chính sách công, quản lý doanh nghiệp đến các ngành như nông nghiệp, giáo dục hay y tế. Nhờ AI, các hệ thống quản lý không chỉ phản ứng với các vấn đề mà còn có thể dự báo và chủ động ngăn chặn rủi ro. Điều này có ý nghĩa quan trọng khi công nghệ giúp các doanh nghiệp dự đoán nhu cầu thị trường, tạo ra sản phẩm phù hợp và tối ưu hóa hiệu quả kinh doanh.

Trong cuộc cách mạng số, mối quan hệ giữa con người và công nghệ cũng được định nghĩa lại. Sự kết hợp hài hòa giữa con người và AI đã hình thành một lực lượng sản xuất mới, trong đó con người giữ vai trò sáng tạo, còn AI đảm nhận những công việc đòi hỏi xử lý nhanh, chính xác. Điều này không chỉ giúp giảm tải công việc mà còn nâng cao chất lượng quyết định, giúp doanh nghiệp phản ứng nhanh với thay đổi của thị trường. Khả năng cộng tác giữa con người và công nghệ ngày càng chặt chẽ sẽ thúc đẩy sự phát triển của các mô hình sản xuất thông minh, tối ưu hóa quy trình và nâng cao hiệu quả làm việc.

Đối với Việt Nam, việc nắm bắt và áp dụng chuyển đổi số là cơ hội để quốc gia bứt phá. Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, chuyển đổi số không chỉ là một lợi thế cạnh tranh mà còn là yếu tố quyết định vị thế của Việt Nam trong trật tự kinh tế mới. Nếu trước đây, các quốc gia phát triển luôn đi đầu nhờ có lợi thế về công nghệ và tài nguyên, thì hiện tại, nhờ vào công nghệ số, các quốc gia đang phát triển như Việt Nam có cơ hội thu hẹp khoảng cách đó. Chính phủ Việt Nam đã nhận thức sâu sắc điều này và đang tích cực thúc đẩy các chương trình chuyển đổi số, từ việc xây dựng hạ tầng kỹ thuật số đến việc khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng công nghệ trong hoạt động sản xuất và quản lý.

Khi ranh giới giữa thế giới vật lý và thế giới số ngày càng trở nên mờ nhạt, khả năng làm chủ công nghệ sẽ định hình lại tầm nhìn và phương hướng phát triển của mỗi quốc gia. Trong thế kỷ XXI, chuyển đổi số không chỉ là một công cụ để nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững. Sự thay đổi này giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, tối ưu hóa nguồn lực và tạo điều kiện để quốc gia vươn lên mạnh mẽ hơn trong kỷ nguyên mới.

Vai trò của công nghệ số và AI trong kỷ nguyên mới

Trong kỷ nguyên số, công nghệ số và AI đang ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực của cuộc sống. Việc ứng dụng hiệu quả công nghệ số và AI không chỉ là nhiệm vụ của ngành công nghệ thông tin mà còn đòi hỏi một quá trình chuyển đổi toàn diện, từ hệ thống quản lý của nhà nước, cách thức vận hành của doanh nghiệp đến đời sống thường nhật của từng cá nhân. Mục tiêu của chuyển đổi số không chỉ là tin học hóa mà còn là xây dựng một xã hội số, nơi mọi người đều có thể tận dụng sức mạnh của công nghệ để nâng cao năng suất và chất lượng cuộc sống.

Trong lĩnh vực quản trị nhà nước, công nghệ số và AI mang lại những thay đổi lớn trong việc hoạch định chính sách và ra quyết định. Các hệ thống thông minh có khả năng phân tích lượng dữ liệu khổng lồ trong thời gian ngắn, giúp cho các cán bộ và công chức nhà nước có được cái nhìn toàn diện và đưa ra các tham mưu chính xác, kịp thời. Điều này không chỉ giảm bớt thời gian và chi phí mà còn góp phần nâng cao hiệu quả và chất lượng của quy trình hành chính. Công nghệ số cũng giúp tạo ra các nền tảng tương tác giữa người dân và cơ quan nhà nước, từ đó mang lại sự minh bạch và thuận tiện trong thực hiện thủ tục hành chính, cải thiện trải nghiệm người dùng và xây dựng niềm tin với công dân.

Trong bối cảnh kinh tế, công nghệ số và AI đang thúc đẩy tinh thần "dám nghĩ, dám làm" khi mở ra cơ hội lớn trong đổi mới sáng tạo. Nhờ vào những công cụ phân tích và dự báo mạnh mẽ, các nhà quản lý và doanh nghiệp có thể giảm thiểu rủi ro trong các quyết định đầu tư, đồng thời khám phá những cơ hội mới chưa từng có. AI không chỉ giúp dự báo xu hướng thị trường mà còn hỗ trợ tối ưu hóa quy trình sản xuất, phát triển sản phẩm mới và tối ưu hóa dịch vụ. Chẳng hạn, các doanh nghiệp có thể sử dụng AI để phân tích nhu cầu của người tiêu dùng, từ đó tạo ra các sản phẩm và dịch vụ đáp ứng tốt nhất thị hiếu của thị trường. Điều này không chỉ giúp gia tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế chung.

Trong lĩnh vực giáo dục và phát triển nguồn nhân lực, công nghệ số và AI đang thay đổi căn bản cách thức học tập và đào tạo. Công nghệ AI cho phép cá nhân hóa việc học tập, đáp ứng nhu cầu và năng lực riêng của từng người học, giúp người học đạt được hiệu quả tối ưu. Các nền tảng học trực tuyến tích hợp với AI cung cấp môi trường học tập phong phú và linh hoạt, mở rộng cơ hội tiếp cận kiến thức cho tất cả mọi người. Việc học tập suốt đời trở nên dễ dàng và thiết thực hơn khi người học có thể cập nhật kiến thức và kỹ năng mới mọi lúc, mọi nơi, đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên số. Nhờ đó, người lao động có thể dễ dàng thích nghi và nâng cao khả năng cạnh tranh trong thị trường lao động toàn cầu.

Công nghệ số và AI không chỉ đóng vai trò như một công cụ mà còn là động lực thúc đẩy phát triển trong mọi lĩnh vực. Từ cải cách quản trị nhà nước, đổi mới kinh tế đến nâng cao chất lượng giáo dục, công nghệ số và AI đang từng bước tạo ra những giá trị mới và định hình tương lai của toàn xã hội. Để khai thác triệt để những tiềm năng của công nghệ, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ cơ sở hạ tầng kỹ thuật đến việc nâng cao nhận thức và kỹ năng của con người. Khi mọi thành phần trong xã hội cùng hướng tới mục tiêu xây dựng một xã hội số toàn diện, công nghệ số và AI sẽ thực sự trở thành nền tảng vững chắc cho một tương lai phát triển bền vững và thịnh vượng.

Giữ gìn và phát huy di sản văn hóa trong kỷ nguyên số

Khi bước vào kỷ nguyên số, công nghệ hiện đại và trí tuệ nhân tạo đã trở thành công cụ mạnh mẽ trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, vốn thường được xem là đối lập với truyền thống. Tuy nhiên, sự kết hợp hài hòa giữa công nghệ và văn hóa không chỉ giúp duy trì bản sắc dân tộc mà còn mở ra những hướng phát triển mới, đưa văn hóa Việt Nam đến gần hơn với thế giới. Trong khi công nghệ tạo ra sự thay đổi không ngừng, nó cũng mang đến cơ hội để gìn giữ các giá trị truyền thống, thể hiện chúng dưới những hình thức phong phú và hiện đại hơn.

Một trong những minh chứng điển hình cho sự kết hợp này là ở các làng nghề thủ công truyền thống. Nghệ nhân ngày nay có thể sử dụng công nghệ số để quảng bá, thương mại hóa sản phẩm trên nền tảng trực tuyến, không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn mở rộng thị trường. Ví dụ, các sản phẩm gốm sứ, tranh thêu hay đồ mộc không chỉ giữ nguyên nét đẹp truyền thống mà còn được cải tiến, trở nên phù hợp với nhu cầu hiện đại. Điều này không chỉ tạo ra thu nhập bền vững cho người dân mà còn thúc đẩy văn hóa thủ công Việt Nam vươn xa, gắn kết với thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, các nền tảng số cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối cộng đồng và lan tỏa tinh thần tương thân tương ái của dân tộc Việt Nam. Những hoạt động từ thiện, cứu trợ hay phong trào "lá lành đùm lá rách" nay được tổ chức nhanh chóng và minh bạch hơn nhờ vào mạng xã hội và các ứng dụng di động. Qua đó, các giá trị nhân văn của dân tộc không chỉ được duy trì mà còn được lan tỏa sâu rộng hơn đến mọi miền đất nước và cộng đồng người Việt ở nước ngoài.

Công nghệ số cũng đóng vai trò then chốt trong việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, như các lễ hội truyền thống, câu chuyện dân gian hay các làn điệu dân ca. Việc số hóa và ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR) và tăng cường (AR) đã mang lại cách tiếp cận mới cho các thế hệ trẻ. Thay vì chỉ đọc về các lễ hội hay nghe qua lời kể, người xem có thể trải nghiệm không gian lễ hội, được nhìn thấy cảnh vật, con người và thậm chí tham gia vào các hoạt động, dù đang ở bất cứ đâu. Sự tiếp cận gần gũi, sinh động này giúp các giá trị văn hóa truyền thống dễ dàng "bắt nhịp" với thế hệ mới, góp phần bảo tồn và làm sống động hơn những di sản quý báu của cha ông.

Ngoài ra, các thư viện số về văn hóa Việt Nam, được hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo, đã và đang tạo điều kiện thuận lợi cho việc nghiên cứu và quảng bá văn hóa dân tộc. Với công nghệ AI, việc tra cứu, tìm hiểu các tác phẩm văn hóa trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn. Các thư viện số không chỉ lưu trữ thông tin mà còn cung cấp các phân tích, so sánh và gợi ý, giúp người dùng có cái nhìn sâu sắc hơn về văn hóa Việt. Đây là một bước tiến lớn trong việc hệ thống hóa kiến thức, truyền đạt văn hóa truyền thống một cách chính xác và thuận tiện, từ đó thúc đẩy sự phát triển của nền văn hóa theo hướng hiện đại hóa mà không làm mất đi giá trị cốt lõi.

Trong tương lai, sự phát triển của công nghệ số và AI hứa hẹn sẽ tiếp tục mang đến nhiều giải pháp sáng tạo hơn cho việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại không chỉ mở ra cơ hội cho văn hóa Việt Nam được quảng bá rộng rãi hơn mà còn góp phần giữ vững bản sắc dân tộc trong dòng chảy toàn cầu hóa. Các công cụ số đang giúp văn hóa Việt Nam thích ứng với kỷ nguyên mới, trong khi vẫn giữ vững những giá trị đã được gìn giữ qua hàng ngàn năm. Với sự ủng hộ của công nghệ, di sản văn hóa sẽ không còn là những trang lịch sử khép kín mà sẽ là những câu chuyện sống động, tiếp nối và phát triển cùng thời gian.

Tóm lại, trong bức tranh tổng thể về kỷ nguyên mới, công nghệ số và trí tuệ nhân tạo chính là động lực then chốt cho sự chuyển mình của xã hội Việt Nam. Đây sẽ là một xã hội nơi công nghệ tiên tiến trở thành đòn bẩy để người Việt Nam tự tin sáng tạo, chủ động nắm bắt cơ hội và vững vàng trên con đường phát triển. Khi các giải pháp công nghệ được kết hợp với tinh thần tự lực, tự cường và niềm tự hào dân tộc, chúng ta có thể tạo ra những đột phá mới trong mọi lĩnh vực, từ sản xuất đến quản trị, từ giáo dục đến văn hóa. Đây chính là một trong những con đường quan trọng để Việt Nam không chỉ bắt kịp mà có thể vượt lên trong kỷ nguyên số, góp phần hiện thực hóa khát vọng về một đất nước hùng cường và thịnh vượng.

P.A.T (tổng hợp)