Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm dấy lên những tranh luận sôi nổi về tương lai của thị trường lao động. Trong khi nhiều người lo ngại AI sẽ dẫn đến làn sóng thất nghiệp do tự động hóa thay thế con người, một góc nhìn khác cho thấy AI đang thúc đẩy sự dịch chuyển tích cực trong kỹ năng làm việc. Những khoản đầu tư khổng lồ vào cơ sở hạ tầng AI, như kế hoạch 20 tỷ USD của Amazon tại Pennsylvania, không chỉ tạo ra việc làm mới mà còn mở ra cơ hội để người lao động phát triển các kỹ năng giá trị cao. Liệu AI có thực sự là mối đe dọa hay là động lực cho sự tiến bộ của lực lượng lao động? Bài viết này sẽ phân tích cả hai mặt của vấn đề, làm sáng tỏ cách AI đang định hình lại thị trường việc làm.

Lo ngại về thất nghiệp do AI

Sự phát triển vượt bậc của AI, đặc biệt là AI tạo sinh (generative AI), đang khiến nhiều người lo sợ về nguy cơ mất việc làm. Ông Dario Amodei, Giám đốc điều hành Anthropic, từng cảnh báo trên CNN rằng AI có thể làm tăng tỷ lệ thất nghiệp lên tới 20% trong vòng 1–5 năm tới, đặc biệt ảnh hưởng đến các công việc văn phòng và lao động mới vào nghề. Các công cụ AI ngày càng vượt trội hơn con người trong nhiều nhiệm vụ trí tuệ, từ viết lách, phân tích dữ liệu đến quản lý quy trình, đặt ra thách thức lớn cho lực lượng lao động.

Các nghiên cứu cũng củng cố nỗi lo này. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, 41% nhà tuyển dụng dự kiến cắt giảm nhân sự do tự động hóa AI vào năm 2030. Ví dụ, Công ty Ocado tại Anh đã giảm đáng kể thời gian xử lý đơn hàng từ 25 phút xuống 10 phút nhờ AI và robot, nhưng điều này đồng nghĩa với việc cắt giảm 500 lao động trong năm nay sau khi đã ảnh hưởng đến 2.300 việc làm vào năm 2023. Những con số này phản ánh rõ mối quan ngại rằng AI có thể thay thế con người, đặc biệt trong các công việc mang tính lặp lại hoặc phụ thuộc vào xử lý thông tin.

Tuy nhiên, việc tập trung vào khía cạnh tiêu cực có thể làm lu mờ những cơ hội mà AI mang lại. Thay vì chỉ nhìn vào số lượng việc làm bị mất, cần xem xét cách AI đang tái định hình thị trường lao động và thúc đẩy sự phát triển của các kỹ năng mới.

AI tạo ra cơ hội việc làm và kỹ năng mới

Trái ngược với những lo ngại, AI đang mở ra nhiều cơ hội việc làm, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao. Khoản đầu tư 20 tỷ USD của Amazon vào trung tâm dữ liệu tại Pennsylvania là minh chứng rõ nét. Dự án này không chỉ tạo ra 1.250 việc làm kỹ thuật cao như kỹ sư dữ liệu, chuyên gia bảo mật, mà còn hỗ trợ hàng nghìn công việc gián tiếp trong xây dựng và chuỗi cung ứng. Đây là một phần của xu hướng đầu tư mạnh mẽ vào AI và điện toán đám mây, cho thấy tiềm năng tạo việc làm của công nghệ này.

Hơn nữa, AI không chỉ tạo ra việc làm mà còn thay đổi bản chất của công việc. Theo ông Peter Brown từ PwC, AI đang chuyển dịch vai trò của người lao động sang các nhiệm vụ có giá trị cao hơn, chẳng hạn như phân tích chiến lược, sáng tạo nội dung, hoặc quản lý dự án. Tại các ngành như điều khiển không lưu, quản lý hạ tầng, hay sản xuất, AI hỗ trợ con người thay vì thay thế hoàn toàn, giúp tăng hiệu suất mà vẫn duy trì yếu tố con người trong việc đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định.

Bà Karin Kimbrough, nhà kinh tế trưởng của LinkedIn, nhấn mạnh rằng những lao động bị AI tác động đang chuyển hướng sang các kỹ năng mà AI chưa thể thay thế, như tư duy sáng tạo, giao tiếp liên cá nhân, và quản lý cảm xúc. Điều này dẫn đến xu hướng “tái định vị” lao động, trong đó người lao động được khuyến khích phát triển các kỹ năng mềm và khả năng thích nghi với công nghệ mới.

Sự dịch chuyển kỹ năng và nhu cầu lao động trong kỷ nguyên AI

Sự xuất hiện của AI đang làm thay đổi bộ kỹ năng mà thị trường lao động yêu cầu. Một báo cáo của PwC cho thấy người lao động thành thạo AI được trả lương cao hơn 56% so với những người không có kỹ năng này vào năm 2024, tăng mạnh so với mức 25% của năm trước. Các vị trí như kỹ sư prompt, kiến trúc sư AI, hay trưởng bộ phận AI đang trở thành những công việc “hot” với nhu cầu tuyển dụng tăng vọt. Điều này cho thấy AI không chỉ tạo ra việc làm mà còn nâng cao giá trị của từng cá nhân trong lực lượng lao động.

Các công ty như Schroders và Moderna đang tận dụng AI để tăng năng suất mà không cắt giảm nhân sự ồ ạt. Schroders sử dụng AI để phân tích dữ liệu và tạo báo cáo, giúp nhân viên tập trung vào các nhiệm vụ chiến lược. Moderna thì tích hợp AI vào quy trình nhân sự và công nghệ để tự động hóa các công việc lặp lại, từ đó tối ưu hóa nguồn lực. Ngược lại, những công ty chậm thích nghi, đặc biệt là các doanh nghiệp truyền thống, đang đối mặt với thách thức trong việc quản trị dữ liệu và bảo mật thông tin, làm chậm quá trình chuyển đổi sang mô hình AI.

Sự phân hóa giữa các công ty đầu tư vào AI và những công ty chưa sẵn sàng đang tạo ra một “nền kinh tế hai tốc độ”, theo bà Claudia Harris từ Makers. Những doanh nghiệp tiên phong không chỉ đạt được lợi thế cạnh tranh mà còn định hình lại văn hóa làm việc, khuyến khích nhân viên học hỏi và thích nghi với công nghệ mới.

AI không chỉ là một mối đe dọa mà còn là cơ hội để tái định hình thị trường lao động. Dù nguy cơ thất nghiệp vẫn hiện hữu, đặc biệt trong các công việc mang tính lặp lại, AI đang thúc đẩy sự dịch chuyển tích cực trong kỹ năng làm việc, từ việc tạo ra các công việc kỹ thuật cao đến việc khuyến khích phát triển các kỹ năng mềm và khả năng thích nghi. Để tận dụng tối đa tiềm năng của AI, các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp, và người lao động cần hợp tác để xây dựng các chương trình đào tạo, nâng cao kỹ năng, và tạo ra môi trường làm việc linh hoạt. Chỉ khi đó, AI mới thực sự trở thành động lực cho sự tiến bộ, thay vì là nỗi lo về thất nghiệp.

A.P (NASTIS), theo World Economic Forum. (2025) - “The Future of Jobs Report 2025