Trong bối cảnh hiện nay, việc nâng cao tuổi thọ của con người là một trong những thành tựu đáng ghi nhận của quá trình phát triển toàn cầu. Tuy nhiên, điều này cũng đồng thời làm gia tăng tình trạng già hóa dân số, gây ra những tác động đáng kể đến sự phát triển bền vững ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Trước thực trạng này, Việt Nam cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng và đưa ra những chính sách phù hợp để ứng phó với những thách thức do quá trình già hóa dân số mang lại.

Thực trạng già hóa dân số

Già hóa dân số đã trở thành một trong những xu hướng nổi bật của thế kỷ XXI, thể hiện rõ qua tỷ lệ người cao tuổi (NCT) ngày càng tăng, gây ra những tác động sâu rộng đến các quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn thế giới. Từ năm 1950, dân số toàn cầu chỉ có khoảng 200 triệu người trên 60 tuổi. Tuy nhiên, đến năm 2020, con số này đã tăng lên 727 triệu người trên 65 tuổi và dự báo sẽ đạt khoảng 1,5 tỷ người vào năm 2050.

Hai nguyên nhân chính dẫn đến già hóa dân số là tỷ suất sinh giảm và tuổi thọ trung bình tăng. Tỷ suất sinh giảm do điều kiện sống ngày càng cải thiện, và điều này dẫn đến tỷ lệ NCT cao hơn so với số trẻ em được sinh ra. Trong khi đó, tuổi thọ trung bình trên toàn cầu không ngừng tăng nhờ các tiến bộ y học và điều kiện sống được cải thiện, dẫn đến sự già đi nhanh chóng của dân số.

Tác động của già hóa dân số đến phát triển bền vững

Già hóa dân số có tác động mạnh mẽ và toàn diện đến nhiều khía cạnh của đời sống kinh tế - xã hội, gây áp lực lên nguồn lực phát triển và ổn định tình hình chính trị.

1. Ổn định chính trị: Già hóa dân số có thể làm thay đổi phân phối quyền lực và cơ cấu đại diện trong các khu vực hành chính, ảnh hưởng đến quyết sách của chính quyền. Ở các nước có hệ thống chính trị đa đảng, nhóm cử tri cao tuổi thường có xu hướng ủng hộ các đảng phái quan tâm đến an sinh xã hội.

2. Kinh tế: Tình trạng thiếu hụt lao động do dân số già hóa làm giảm năng suất sản xuất và đổi mới, gây áp lực lớn lên ngân sách nhà nước và hệ thống an sinh xã hội. Ở châu Âu, nhiều người trên 65 tuổi vẫn phải tham gia thị trường lao động do thiếu hụt nhân lực.

3. Quản lý và an sinh xã hội: Già hóa dân số làm gia tăng nhu cầu an sinh xã hội, gây áp lực lên hệ thống y tế và ngân sách của quốc gia. Điều này đặt ra thách thức lớn đối với việc đảm bảo chăm sóc sức khỏe và hỗ trợ tài chính cho NCT, đặc biệt ở các nước đang phát triển.

4. Văn hóa: Già hóa dân số gây ra sự thiếu hụt lao động trẻ, làm thay đổi cấu trúc xã hội và có thể gây ra sự đứt gãy trong truyền thống văn hóa. Sự gia tăng lao động nhập cư để bù đắp thiếu hụt lao động bản địa có thể dẫn đến xung đột văn hóa và ảnh hưởng đến bản sắc dân tộc.

5. Quốc phòng - an ninh: Tình trạng già hóa dân số cũng ảnh hưởng đến khả năng duy trì lực lượng quốc phòng. Việc thiếu hụt nhân lực quân sự làm giảm khả năng bảo vệ quốc gia, như trường hợp của Hàn Quốc và Nhật Bản.

Gợi mở chính sách cho Việt Nam

Để đối phó với những thách thức từ quá trình già hóa dân số, Việt Nam cần thực hiện một số biện pháp sau:

1. Nâng cao nhận thức: Xem già hóa dân số vừa là kết quả của quá trình phát triển, vừa là thách thức đối với sự phát triển bền vững. Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức về vai trò của NCT trong xã hội.

2. Cải thiện chính sách: Cần nghiên cứu và bổ sung các chính sách nhằm phát huy vai trò của NCT trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Điều chỉnh các quy định liên quan đến độ tuổi NCT để phù hợp với thực tiễn phát triển.

3. Hợp tác quốc tế: Tăng cường hợp tác với các quốc gia đã thành công trong việc ứng phó với già hóa dân số để học hỏi và áp dụng những kinh nghiệm tốt nhất vào bối cảnh của Việt Nam.

4. Tận dụng cơ hội: Khai thác tiềm năng của NCT trong phát triển kinh tế thông qua việc tạo điều kiện cho họ tham gia vào thị trường lao động và phát triển ngành "kinh tế bạc" để đáp ứng nhu cầu của NCT.

Việc ứng phó với già hóa dân số đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và xã hội. Chỉ khi có các chính sách hợp lý và kịp thời, Việt Nam mới có thể biến thách thức từ già hóa dân số thành cơ hội để phát triển bền vững.

P.A.T (tổng hợp)