Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự gia tăng bất bình đẳng xã hội, việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng vươn lên tầng lớp kinh tế xã hội của cá nhân trở thành một vấn đề quan trọng. Một nghiên cứu gần đây của nghiên cứu sinh tiến sỹ Dương Quốc Khánh, thuộc Đại học Liên Hợp Quốc - MERIT, Hà Lan, đã chỉ ra rằng điều kiện gia đình đóng vai trò quan trọng hơn so với bất bình đẳng giới trong việc quyết định khả năng dịch chuyển giai cấp xã hội. Nghiên cứu này đã làm thay đổi cách nhìn nhận về các yếu tố ảnh hưởng đến sự thăng tiến xã hội, đồng thời mở ra một hướng đi mới trong các chính sách cải cách giáo dục và bình đẳng xã hội.

Nghiên cứu của nghiên cứu sinh Dương Quốc Khánh bắt đầu từ những phát hiện trước đây về mối liên hệ giữa bất bình đẳng thu nhập và khả năng dịch chuyển giai cấp. Những quốc gia có mức độ bất bình đẳng thu nhập cao thường có tỷ lệ dịch chuyển giai cấp thấp hơn, tức là, những cá nhân xuất thân từ tầng lớp thấp gặp rất nhiều khó khăn trong việc vươn lên tầng lớp giàu có. Điều này dẫn đến một câu hỏi quan trọng: liệu những yếu tố như giáo dục, bất bình đẳng giới hay điều kiện gia đình có thể tạo ra sự khác biệt trong việc quyết định sự thăng tiến xã hội của một cá nhân?

Kết quả nghiên cứu của Dương Quốc Khánh cho thấy, sự thăng tiến xã hội không chỉ chịu ảnh hưởng của các hệ thống phân cấp xã hội hiện tại mà còn được định hình bởi các yếu tố gia đình đã hình thành qua nhiều thế hệ. Điều kiện gia đình, hay cụ thể hơn là mức độ phụ thuộc vào cha mẹ, đóng vai trò rất lớn trong việc quyết định khả năng thăng tiến xã hội của con cái. Nghiên cứu chỉ ra rằng những đứa trẻ lớn lên trong gia đình có mức thu nhập và học vấn cao hơn thường có cơ hội phát triển tốt hơn trong giáo dục và xã hội.

Cũng theo nghiên cứu, sự tồn tại liên thế hệ của điều kiện gia đình - tức là những lợi thế hay bất lợi về giáo dục mà trẻ em kế thừa từ cha mẹ - có ảnh hưởng rất lớn đến con đường học vấn và địa vị xã hội của họ sau này. Điều này thể hiện rõ qua những nghiên cứu ở các quốc gia như Đức, nơi mà khoảng cách về giai cấp đã hình thành ngay từ trước khi trẻ đi học và giáo dục có tác dụng làm giảm sự bất bình đẳng này. Vì vậy, sự phụ thuộc vào cha mẹ là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng thăng tiến xã hội của cá nhân.

Giáo dục từ lâu đã được coi là công cụ quan trọng để phá vỡ vòng xoáy nghèo đói và thúc đẩy sự thăng tiến xã hội. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng đầu tư vào giáo dục có thể giúp giảm bớt bất bình đẳng và tạo ra cơ hội cho các thế hệ sau. Tuy nhiên, nghiên cứu của Dương Quốc Khánh lại chỉ ra rằng bất bình đẳng giáo dục có thể làm giảm hiệu quả của việc mở rộng giáo dục, đặc biệt là khi sự phụ thuộc vào cha mẹ vẫn duy trì ở mức độ cao. Mặc dù giáo dục có thể giúp đỡ một phần trong việc cải thiện khả năng vươn lên, nhưng nếu không giải quyết được sự chênh lệch trong điều kiện gia đình, hiệu quả của việc mở rộng giáo dục sẽ không được như kỳ vọng.

Bên cạnh đó, bất bình đẳng giới cũng là một yếu tố không thể bỏ qua khi nói về sự thăng tiến xã hội. Tuy nhiên, nghiên cứu đã chỉ ra rằng trong bối cảnh hiện nay, tác động của bất bình đẳng giới đối với khả năng vươn lên của cá nhân đã giảm đáng kể qua các thế hệ. Trẻ em gái ngày càng có cơ hội lớn hơn để đạt được trình độ học vấn cao và cải thiện điều kiện xã hội so với trước đây. Điều này thể hiện sự thay đổi trong nhận thức và chính sách, nhưng vẫn chưa đủ để khiến bất bình đẳng giới trở thành yếu tố quan trọng nhất trong sự thăng tiến xã hội.

Khám phá mới về yếu tố quyết định thăng tiến xã hội

Một điểm nổi bật trong nghiên cứu của Dương Quốc Khánh là sự phát hiện rằng điều kiện gia đình, cụ thể là sự phụ thuộc vào cha mẹ, có tác động lớn hơn rất nhiều so với bất bình đẳng giới trong việc quyết định khả năng thăng tiến xã hội của cá nhân. Kết quả phân tích cho thấy rằng, mặc dù giáo dục có tác động tích cực đến sự di động xã hội, nhưng nếu sự phụ thuộc vào cha mẹ vẫn duy trì ở mức độ cao, thì hiệu quả của việc mở rộng giáo dục sẽ bị hạn chế. Điều này chỉ ra rằng các chính sách nhằm thúc đẩy sự thay đổi tầng lớp xã hội cần phải tập trung vào việc giảm bớt sự phụ thuộc vào cha mẹ, thay vì chỉ chú trọng vào mở rộng giáo dục hay bất bình đẳng giới. Tác giả khẳng định rằng chính sách cần phải thay đổi cách nhìn nhận và đánh giá về các yếu tố ảnh hưởng đến sự thăng tiến xã hội, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay, khi mà sự phụ thuộc vào cha mẹ đang cản trở khả năng vươn lên của nhiều cá nhân.

Nghiên cứu của Dương Quốc Khánh đã làm sáng tỏ một vấn đề quan trọng trong việc thúc đẩy sự thăng tiến xã hội: điều kiện gia đình, đặc biệt là sự phụ thuộc vào cha mẹ, có ảnh hưởng lớn hơn nhiều so với bất bình đẳng giới và bất bình đẳng giáo dục. Mặc dù giáo dục và bất bình đẳng giới vẫn đóng vai trò quan trọng, nhưng để tạo ra một xã hội công bằng hơn và thúc đẩy sự vươn lên của cá nhân từ các tầng lớp thấp, các chính sách cần phải tập trung vào việc giảm bớt sự phụ thuộc vào cha mẹ. Điều này sẽ mở ra cơ hội cho những người có hoàn cảnh gia đình khó khăn có thể vươn lên và cải thiện địa vị xã hội, góp phần xây dựng một xã hội công bằng và phát triển bền vững hơn trong tương lai.

P.A.T (tổng hợp)