Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đang định hình lại thế giới, giáo dục Việt Nam đứng trước yêu cầu cấp bách phải đào tạo thế hệ công dân số biết học với AI, sáng tạo cùng AI và làm chủ AI. Tại Hội thảo “Phát triển năng lực AI cho người học” ngày 28/10, do Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN) phối hợp cùng Tập đoàn Meta, Hội Thông tin Khoa học và Công nghệ Việt Nam và Tạp chí Một Thế Giới tổ chức, các chuyên gia và nhà quản lý đã thống nhất nhận định: phát triển năng lực AI không chỉ là xu thế, mà là nhiệm vụ chiến lược để xây dựng nền giáo dục nhân văn, sáng tạo và bền vững.

 

Phát biểu khai mạc, GS.TS Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV, nhấn mạnh rằng AI không chỉ là một công nghệ mới, mà là một phương thức tái định hình toàn bộ hệ thống giáo dục và đào tạo toàn cầu. Công nghệ này mở ra cơ hội cá nhân hóa học tập, hỗ trợ nghiên cứu và phát huy năng lực sáng tạo, song cũng đặt ra những thách thức lớn về đạo đức, bình đẳng số và khả năng con người làm chủ máy móc. Ông cho biết nhà trường đã tiên phong xây dựng khung năng lực AI cho người học, đồng thời phát triển các mô-đun giảng dạy và nghiên cứu về AI gắn với khuyến nghị của UNESCO – nhằm đưa AI trở thành công cụ phục vụ phát triển con người chứ không thay thế con người.

Từ góc độ quản lý giáo dục đại học, PGS.TS Hoàng Minh Sơn, Giám đốc ĐHQGHN, khẳng định việc đưa năng lực AI vào giáo dục là yêu cầu cấp bách trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ. Dẫn Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị, ông cho biết phổ cập AI trong giáo dục không chỉ dừng ở việc trang bị kiến thức, mà còn hướng tới hình thành kỹ năng và tư duy sáng tạo - để người học có thể học với AI, chứ không chỉ học về AI. Theo ông, năng lực sử dụng AI đang trở thành “ngôn ngữ mới của thế kỷ XXI”, tương tự như ngoại ngữ trong thời kỳ toàn cầu hóa trước đây.

Ở góc nhìn quản lý nhà nước, TS. Trần Văn Tùng, Chủ tịch Hội Thông tin KH&CN Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ KH&CN, cảnh báo rằng sự phát triển nhanh của AI cũng kéo theo nhiều rủi ro đạo đức và nhận thức. Ông dẫn chứng trường hợp một học sinh bị ảnh hưởng tiêu cực bởi “lời khuyên” sai lệch từ AI - như một lời nhắc nhở về trách nhiệm định hướng và giáo dục kỹ năng số. “Khi AI trở thành người bạn đồng hành của giới trẻ, trách nhiệm của nhà trường và xã hội là giúp họ sử dụng công nghệ một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn”, ông nhấn mạnh.

Song song đó, ông Tùng cũng cho biết Bộ KH&CN đang xây dựng Luật về Trí tuệ nhân tạo, nhằm thiết lập khung pháp lý toàn diện cho việc phát triển, ứng dụng và quản lý AI ở Việt Nam. Luật này được kỳ vọng sẽ tạo hành lang an toàn để AI phát triển đúng hướng, phục vụ mục tiêu con người và phát triển quốc gia số.

Ở khía cạnh nhân lực, TS. Lê Linh Lương, Phó Viện trưởng Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII), chỉ ra sự thiếu hụt nghiêm trọng về nguồn nhân lực có năng lực AI - từ kỹ thuật đến tư duy phản biện và đạo đức công nghệ. Ông cho rằng Việt Nam chưa có bộ chuẩn năng lực quốc gia về AI, trong khi các chương trình đào tạo vẫn nặng về kỹ thuật, thiếu yếu tố xã hội - nhân văn. Cơ hội học tập về AI chưa đồng đều, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa. Do đó, cần một chiến lược tổng thể kết nối Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp - xã hội để phát triển hệ sinh thái nhân lực AI toàn diện.

TS. Lương đề xuất mô hình 3 tầng năng lực AI: (1) Nhận thức phổ thông, giúp công dân hiểu cách sử dụng AI an toàn và có trách nhiệm; (2) Ứng dụng chuyên môn, để người học biết tích hợp AI vào công việc thực tế; (3) Nghiên cứu và phát triển, nơi các kỹ sư và nhà khoa học có thể tạo ra mô hình, sản phẩm AI “Make in Vietnam”. Mô hình này được xem là khung định hướng khả thi để từng bước xây dựng xã hội số toàn diện và sáng tạo.

Từ góc độ chính sách giáo dục, GS.TS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, nhấn mạnh việc đưa AI vào trường học phải dựa trên ba trụ cột chính: (1) Chính sách nhất quán và đồng bộ, (2) Chương trình, tài liệu linh hoạt, và (3) Nguồn lực con người - tài chính đủ mạnh. Ông cho biết Bộ GD&ĐT đang nghiên cứu tích hợp nội dung AI ở bậc trung học phổ thông, có thể dưới dạng chuyên đề trong môn Tin học hoặc phát triển thành môn học độc lập, đảm bảo phù hợp và tránh chồng chéo với chương trình hiện hành.

Theo kế hoạch, năm học 2025–2026 sẽ bắt đầu thí điểm giáo dục AI tại một số trường, làm cơ sở nhân rộng toàn quốc. Đồng thời, khung năng lực AI cho học sinh và giáo viên THPT đã được thẩm định, dự kiến sớm triển khai, hướng tới hình thành năng lực số, tư duy sáng tạo và năng lực học tập suốt đời cho thế hệ trẻ Việt Nam.

P.A (tổng hợp)