Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong bản đồ lúa gạo thế giới, đứng thứ 6 về diện tích canh tác (7,22 triệu ha) và thứ 5 về tổng sản lượng (42,76 triệu tấn), mặc dù năng suất còn ở mức trung bình (5,92 tấn/ha, xếp thứ 27). Những năm gần đây, nhờ ứng dụng tiến bộ kỹ thuật và đưa vào sản xuất các giống lúa mới giá trị cao, dễ tiêu thụ (như TBR 225, Bắc Thịnh, Thiên ưu 8, ADI 168, AC5, J02, VNR 20...), sản lượng lúa gạo đã không ngừng gia tăng, góp phần tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Định hướng phát triển hiện nay là mở rộng diện tích các giống lúa cực ngắn và ngắn ngày có năng suất, chất lượng tốt, đồng thời có khả năng chống chịu sâu bệnh và điều kiện ngoại cảnh bất lợi.

Tuy nhiên, sản xuất lúa gạo Việt Nam thường xuyên đối mặt với khó khăn do thiên tai và đặc biệt là dịch bệnh. Hai trong số các bệnh hại nghiêm trọng là bệnh bạc lá (do vi khuẩn Xanthomonas oryzae pv. oryzae - Xoo) và bệnh đạo ôn (do nấm Pyricularia oryzae). Theo Cục Bảo vệ Thực vật, chỉ trong 8 tháng đầu năm 2024, diện tích lúa nhiễm bệnh bạc lá đã lên tới 8.823 ha, đạo ôn cổ bông là 6.895 ha và đạo ôn lá là 12.707 ha, phân bố chủ yếu ở nhiều tỉnh từ Bắc vào Nam. Bệnh bạc lá đã gây hại nghiêm trọng từ lâu, nhất là trên các giống nhập nội năng suất cao. Bệnh đạo ôn không chỉ phổ biến ở Việt Nam mà còn trên toàn cầu, có thể gây thất thu 10-30% sản lượng hàng năm, thậm chí lên đến 50-85% trong những trường hợp nghiêm trọng. Sử dụng giống kháng bệnh được xem là giải pháp ưu tiên hàng đầu, đặc biệt trong quản lý bệnh đạo ôn.

Nhằm đáp ứng nhu cầu sản xuất về các giống lúa vừa năng suất, chất lượng, vừa kháng được bệnh bạc lá và đạo ôn, nhóm nghiên cứu Trần Thị Thắm và cộng sự đã thực hiện đề tài "Đánh giá, chọn lọc các dòng lúa triển vọng kháng bệnh đạo ôn và bạc lá".

Nghiên cứu đã đánh giá 33 dòng lúa F3 tại Nghệ An trong vụ Xuân và Hè Thu, trong điều kiện tự nhiên và lây nhiễm nhân tạo với chủng vi khuẩn bạc lá x5 và nòi nấm đạo ôn I516 (do Viện Di truyền Nông nghiệp cung cấp).

Qua đánh giá, nghiên cứu đã chọn lọc được 5 dòng lúa mới triển vọng: BTB26-16-1, BTB26-16-2, BTB26-18-3, BTB28-13-3 và BTB28-13-4. Các dòng này thể hiện nhiều đặc tính ưu việt

- Thời gian sinh trưởng ngắn: 121 - 124 ngày.

- Năng suất cao: 66,5 - 68 tạ/ha.

- Chất lượng cơm ngon: Hàm lượng amylose thấp (6,0 - 12,2%).

- Khả năng kháng bệnh tốt: Kháng bệnh đạo ôn ở cấp 1-3 và kháng bệnh bạc lá ở cấp 3.

Kết quả nghiên cứu này là bước đầu quan trọng, cung cấp nguồn vật liệu di truyền quý giá cho công tác chọn tạo giống lúa kháng bệnh đạo ôn và bạc lá trong thời gian tới. Năm (05) dòng lúa triển vọng này cần được tiếp tục nghiên cứu, đánh giá và bổ sung vào chương trình chọn tạo giống quốc gia, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất lúa gạo bền vững tại Việt Nam.

P.T.T (tổng hợp)