Thế giới vẫn chưa dừng phát thải mê-tan, một động lực mạnh mẽ của biến đổi khí hậu. Hơn 150 quốc gia đã cam kết cắt giảm 30% trong thập kỷ này theo cam kết phát thải mê-tan toàn cầu, nhưng nghiên cứu mới công bố trên Environmental Research Letters cùng với dữ liệu trong Earth System Science Data cho thấy lượng khí thải mê-tan toàn cầu trong năm năm qua đã tăng nhanh hơn bao giờ hết.

Nồng độ mê-tan trong khí quyển hiện cao hơn 2,6 lần so với thời kỳ tiền công nghiệp-mức cao nhất trong ít nhất 800.000 năm. Tỷ lệ phát thải mê-tan tiếp tục tăng theo quỹ đạo cực đoan nhất được các nhà khoa học khí hậu hàng đầu thế giới sử dụng trong các kịch bản phát thải.

Mê-tan là một loại khí nhà kính tồn tại trong thời gian ngắn nhưng có hiệu lực cao, có nguồn gốc từ các nguồn tự nhiên như đất ngập nước và các nguồn khác do con người tạo ra hoặc "nhân tạo" như nông nghiệp, nhiên liệu hóa thạch và bãi chôn lấp. Trong 20 năm đầu tiên sau khi phát thải, mê-tan làm nóng bầu khí quyển nhanh hơn gần 90 lần so với carbon dioxide, khiến nó trở thành mục tiêu chính để hạn chế tình trạng nóng lên toàn cầu trong tương lai gần.

Mặc dù có nhiều chính sách ngày càng tập trung vào mê-tan, nhưng tổng lượng khí thải mê-tan hàng năm đã tăng 61 triệu tấn (khoảng 20%) trong hai thập kỷ qua theo ước tính mới. Sự gia tăng này chủ yếu là do sự gia tăng phát thải từ khai thác than, sản xuất và sử dụng dầu khí, chăn nuôi gia súc và cừu, phân hủy thức ăn và chất thải hữu cơ trong bãi chôn lấp.

"Chỉ có Liên minh châu Âu và Úc có thể đã giảm phát thải khí mê-tan từ các hoạt động của con người trong hai thập kỷ qua", Marielle Saunois của Đại học Paris-Saclay tại Pháp và là tác giả chính của bài báo Dữ liệu khoa học hệ thống Trái đất cho biết. "Sự gia tăng phát thải lớn nhất theo khu vực đến từ Trung Quốc và Đông Nam Á".

Năm 2020, năm gần đây nhất có dữ liệu đầy đủ, gần 400 triệu tấn hay 65% lượng khí thải mê-tan toàn cầu đến trực tiếp từ các hoạt động của con người, trong đó nông nghiệp và chất thải đóng góp khoảng hai tấn mê-tan cho mỗi tấn từ ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch. Theo các nhà nghiên cứu, lượng khí thải do con người gây ra tiếp tục tăng ít nhất cho đến năm 2023.

Bầu khí quyển của chúng ta hiện đã tích tụ gần 42 triệu tấn mê-tan vào năm 2020-gấp đôi lượng khí thải trung bình hàng năm trong những năm 2010 và gấp hơn sáu lần mức tăng trong thập kỷ đầu tiên của những năm 2000. Các lệnh phong tỏa do đại dịch vào năm 2020 đã làm giảm lượng khí thải nitơ oxit (NOx) liên quan đến giao thông, thường làm xấu đi chất lượng không khí tại địa phương nhưng ngăn chặn một số khí mê-tan tích tụ trong khí quyển. Sự suy giảm tạm thời của ô nhiễm NOx chiếm khoảng 1/2 mức tăng nồng độ mê-tan trong khí quyển trong năm đó—là minh họa cho sự vướng mắc phức tạp của chất lượng không khí và biến đổi khí hậu.

"Chúng tôi vẫn đang cố gắng hiểu đầy đủ tác động của lệnh phong tỏa do COVID đối với khí mê-tan toàn cầu. COVID đã thay đổi hầu như mọi thứ-từ việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch đến lượng khí thải các loại khí khác làm thay đổi tuổi thọ của mê-tan trong khí quyển", Jackson, giáo sư của Trường Phát triển Bền vững Doerr của Đại học Stanford và là tác giả chính của bài báo trên Environmental Research Letters, cho biết.

Các nhà khoa học của Dự án Carbon Toàn cầu đã có một thay đổi quan trọng trong báo cáo mới nhất của họ về các nguồn và "bể chứa" khí mê-tan toàn cầu, bao gồm rừng và đất bỏ hoang và lưu trữ khí mê-tan từ khí quyển. Trong các đánh giá trước đây, họ đã phân loại tất cả khí mê-tan từ đất ngập nước, hồ, ao và sông là tự nhiên. Nhưng ngân sách khí mê-tan mới thực hiện nỗ lực đầu tiên để cho phép họ ước tính lượng khí thải ngày càng tăng từ các loại nguồn này do các tác động và những hoạt động của con người.

Như vậy, theo các nhà khoa học ước tính, có khoảng 1/3 lượng khí thải mê-tan từ đất ngập nước và nước ngọt trong những năm gần đây chịu ảnh hưởng của các yếu tố do con người gây ra bao gồm các hồ chứa và lượng khí thải tăng do dòng chảy phân bón, nước thải, quá trình sử dụng đất và nhiệt độ tăng.

P.T.T (NASATI), theo https://phys.org/news/9/2024