Một phương pháp điều trị đang được nghiên cứu cho bệnh celiac (không dung nạp Gluten) đã cho thấy hiệu quả kiểm soát tình trạng bệnh; ít nhất là trên mô hình động vật; và có thể trở thành liệu pháp đầu tiên thuộc loại này dành cho căn bệnh ảnh hưởng đến khoảng 70 triệu người trên toàn thế giới.

Hiện chưa có phương pháp điều trị nào cho bệnh celiac; một bệnh tự miễn do cơ thể phản ứng với gluten, loại protein có trong lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen. Gluten có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng ở ruột, bao gồm viêm và đầy hơi.

Trên thực tế, bệnh celiac từ lâu đã là nỗi ám ảnh với những người yêu thích bánh mì và mì ống. Ngay cả khi tuân thủ nghiêm ngặt chế độ ăn không chứa gluten, người bệnh vẫn có thể phải đối mặt với tình trạng cô lập xã hội và suy dinh dưỡng. Nếu không được kiểm soát, bệnh có thể gây thiếu máu, loãng xương, suy dinh dưỡng và thậm chí làm tăng nguy cơ ung thư, đặc biệt là ung thư hạch đường ruột.

Hiện tại, nhóm nghiên cứu khoa học quốc tế do các nhà nghiên cứu tại Thụy Sĩ dẫn đầu hy vọng sẽ thay đổi tương lai của người bệnh celiac. Thông qua một loạt thí nghiệm mang tính đột phá, họ đã phát triển một kỹ thuật "làm dịu tế bào" nhắm vào tế bào T điều hòa (Tregs), một thành phần quan trọng của hệ miễn dịch.

Kỹ thuật điều trị bằng tế bào này được lấy cảm hứng từ một hình thức trị liệu ung thư, cho thấy tiềm năng mở ra một hướng điều trị mới, theo dữ liệu được công bố trong nghiên cứu. Tác giả nghiên cứu Raphaël Porret cho biết: “Bệnh celiac là một rối loạn viêm mạn tính ở ruột non, với tỷ lệ mắc bệnh toàn cầu khoảng 1%. Tình trạng này do phản ứng miễn dịch bất thường với protein gluten trong ngũ cốc, gây tổn thương mô ruột và hình thành tự kháng thể chống enzyme transglutaminase”. Enzyme transglutaminase là một enzyme tự nhiên, có trong động vật, thực vật và vi khuẩn, có khả năng xúc tác hình thành liên kết isopeptide giữa các phân tử protein. Nó được sử dụng trong sản xuất thực phẩm để cải thiện kết cấu, độ đàn hồi và độ giòn dai của thực phẩm, đặc biệt là thịt và các sản phẩm từ sữa. 

Hợp tác với các nhà khoa học từ Đại học California, San Francisco và Trung tâm Nghiên cứu Bệnh Celiac tại Đại học Oslo-Na Uy, nhóm nghiên cứu đã đề xuất một ý tưởng táo bạo: Liệu pháp tế bào dựa trên công nghệ điều trị ung thư có thể ứng dụng để điều trị bệnh celiac.

Trong mô hình động vật, nhóm nghiên cứu đã thử nghiệm một hình thức tương tự liệu pháp tế bào CAR-T; thường được dùng để điều trị ung thư và phát hiện liệu pháp này có hiệu quả với bệnh celiac. Mặc dù vai trò của tế bào Treg trong bệnh celiac vẫn còn tranh cãi, nhưng thử nghiệm trên mô hình chuột đã cho thấy kết quả tích cực.

Liệu pháp tế bào CAR T thường liên quan đến việc thu thập tế bào T từ bệnh nhân, sau đó chỉnh sửa di truyền để chúng có khả năng nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư, rồi truyền ngược lại vào cơ thể. Với bệnh celiac, tế bào T được biến đổi để điều hòa phản ứng miễn dịch quá mức với gluten.

Để thực hiện điều này, các nhà khoa học phải hiểu rõ mọi khía cạnh của phản ứng miễn dịch với gluten. Raphaël Porret giải thích: “Bệnh celiac cho thấy mối liên hệ mạnh với kháng nguyên bạch cầu người (HLA), trong đó hơn 90% bệnh nhân mang allotype HLA-DQ2.5”.

Nhóm nghiên cứu đã thiết kế và đưa vào chuột hai loại tế bào: tế bào T gây đáp ứng miễn dịch và tế bào T điều hòa. Sau đó, truyền đồng thời hai loại tế bào này vào chuột và đánh giá khả năng của tế bào T điều hòa trong việc làm dịu phản ứng của tế bào T gây đáp ứng đối với gluten. Họ nhận thấy rằng khi cho chuột tiếp xúc với gluten bằng đường uống, các tế bào T gây đáp ứng sẽ di chuyển ồ ạt đến ruột nếu không có sự hiện diện của các tế bào Tregs đã được biến đổi.

Tác giả nghiên cứu Raphaël Porret kết luận: “Nghiên cứu của chúng tôi mở ra hướng tiếp cận mới để hiểu rõ hơn các bước kích hoạt miễn dịch sau khi ăn gluten. Dù cần nghiên cứu thêm để đánh giá hiệu quả của tế bào Tregs ở người bệnh đang trong giai đoạn hoạt động, kết quả hiện tại đã cung cấp bằng chứng ban đầu cho thấy Tregs biến đổi có thể khôi phục khả năng dung nạp gluten ở người mắc bệnh celiac”.

Đ.T.V (NASTIS), theo https://medicalxpress.com/, 6/2025