Theo một nghiên cứu mới, việc tuân thủ chặt chẽ chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải đã giảm ít nhất 35% nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ ở những người mang hai bản sao của gen APOE4, một yếu tố nguy cơ chính gây ra bệnh Alzheimer.

"Chúng tôi đã theo dõi hơn 5.700 người trong 34 năm và nhận thấy những người tuân theo chế độ ăn Địa Trung Hải cơ bản với ít rượu, thịt đỏ và thịt chế biến sẵn nhưng đầy đủ rau, trái cây, các loại hạt, ngũ cốc nguyên hạt, đậu, cá và dầu ô liu đều giảm nguy cơ sa sút trí tuệ", Yuxi Liu, tác giả chính của nghiên cứu từ Mass General Brigham, cho biết. Nghiên cứu được công bố gần đây trên tạp chí Nature.

Liu, một nhà nghiên cứu y học tại Bệnh viện Phụ nữ Brigham và Trường Y Harvard ở Boston, cho biết: "Nhưng lợi ích cao nhất là ở những người có gen APOE4, đặc biệt là những người có hai bản sao APOE4. Việc tuân thủ chế độ ăn Địa Trung Hải cơ bản không chỉ giảm 35% khả năng phát triển chứng sa sút trí tuệ ở những người có hai gen APOE4, mà việc tuân thủ chặt chẽ hơn chế độ ăn này còn giảm thêm nguy cơ của họ".

Một phát hiện quan trọng khác của nghiên cứu: Những người có gen APOE4 dường như có hồ sơ trao đổi chất (metabolic profiles) đặc trưng, phản ứng mạnh mẽ với các chất dinh dưỡng lành mạnh trong chế độ ăn Địa Trung Hải. Liu cho biết, các quá trình trao đổi chất như tiêu hóa chất dinh dưỡng, sản xuất năng lượng, và xây dựng/sửa chữa các dây thần kinh và mô của cơ thể và não bộ phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng của vitamin, enzyme, axit amin, carbohydrate và lipid (chất béo) trong một chế độ ăn lành mạnh. Cô nói: "Việc cải thiện chức năng trao đổi chất ở những người có gen APOE4 thông qua chế độ ăn có thể giải thích, hoặc ít nhất là giải thích một phần, sự sụt giảm lớn về nguy cơ sa sút trí tuệ mà chúng tôi đã thấy trong nghiên cứu của mình. Tất nhiên, chúng tôi cần các nghiên cứu trong tương lai để xác thực thêm khái niệm đó".

Nhà thần kinh học, tiến sĩ Richard Isaacson, giám đốc nghiên cứu tại Viện Bệnh Thần kinh ở Florida, người tiến hành các nghiên cứu về cải thiện nhận thức ở những người có nguy cơ di truyền mắc bệnh Alzheimer, gọi đây là một phát hiện "vô cùng quan trọng và đáng kinh ngạc trong giới khoa học".

Isaacson, người không tham gia vào nghiên cứu, nói: "Hy vọng điều này sẽ thay đổi quan niệm hiện tại rằng việc có hai bản sao của APOE4 là một 'việc đã rồi' (fait accompli) để mắc bệnh Alzheimer. Gen không nhất thiết là định mệnh của bạn. Nếu nguy cơ sa sút trí tuệ ở một người thuộc nhóm nguy cơ cao nhất có thể giảm 35% chỉ bằng cách tuân theo một chế độ ăn cụ thể, hãy tưởng tượng những gì có thể làm được khi bạn tác động đến hàng chục yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được như tập thể dục, giấc ngủ, căng thẳng và những thứ tương tự."

Chế độ ăn Địa Trung Hải chủ yếu dựa trên thực vật với ít thịt đỏ hoặc đồ ngọt và kết hợp với việc tập thể dục và giao tiếp xã hội hàng ngày.

Hành vi lành mạnh và nguy cơ sa sút trí tuệ

Đây không phải là nghiên cứu đầu tiên tìm thấy mối liên hệ giữa chế độ ăn Địa Trung Hải và các chế độ ăn dựa trên thực vật khác với nguy cơ sa sút trí tuệ.

Một nghiên cứu quy mô lớn năm 2023 trên hơn 60.000 người ở Vương quốc Anh đã phát hiện ra rằng những người tuân thủ chặt chẽ nhất chế độ ăn Địa Trung Hải có nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ thấp hơn tới 23% so với những người không tuân thủ tốt chế độ ăn này.

Một nghiên cứu khác năm 2023 xem xét mô não cũng ủng hộ những phát hiện này. Khi được khám nghiệm tử thi, những người tiêu thụ thực phẩm từ chế độ ăn Địa Trung Hải dựa trên thực vật và chế độ ăn MIND (tập trung vào não bộ) có các dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer - các mảng beta-amyloid kết dính và búi tau trong não - thấp hơn gần 40%.

Nghiên cứu cho thấy chỉ cần thêm một nhóm thực phẩm từ một trong hai chế độ ăn này - chẳng hạn như ăn đủ lượng rau hoặc trái cây được khuyến nghị - đã giảm sự tích tụ amyloid trong não đến mức tương đương với việc trẻ hơn khoảng bốn tuổi.

Chế độ ăn MIND là viết tắt của Mediterranean-DASH Diet Intervention for Neurodegenerative Delay. Chế độ ăn này tuân thủ chế độ ăn Địa Trung Hải nhưng khuyến nghị lượng cụ thể của các thực phẩm tốt cho não đã được biết đến, như rau lá xanh đậm và quả mọng.

Nhưng theo Isaacson, lợi ích lớn nhất chỉ đạt được khi các cá nhân thực hiện thay đổi lối sống ở cấp độ cao hơn. Một bệnh nhân trong thử nghiệm lâm sàng của ông, Simon Nicholls, đã giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer thông qua thay đổi lối sống bao gồm chế độ ăn uống, tập thể dục, giảm căng thẳng và tối ưu hóa giấc ngủ, cùng với một vài chất bổ sung và thuốc được lựa chọn một cách chiến lược. Nicholls, người có hai bản sao của gen APOE4, đã thay đổi thói quen tập thể dục và ăn uống một cách mạnh mẽ và trong vòng một năm đã giảm lượng amyloid và tau trong máu.

Thậm chí đáng kinh ngạc hơn là các kết quả chụp thể tích não cho thấy hồi hải mã (hippocampus), cơ quan nhỏ có hình dạng giống cá ngựa chịu trách nhiệm về trí nhớ, thực sự đã tăng thể tích trong não của Nicholls kể từ khi anh bắt đầu can thiệp. Isaacson cho biết Nicholls tiếp tục duy trì lối sống lành mạnh và đã tiếp tục cải thiện.

Nghiên cứu mới này đã theo dõi những người nam và nữ trong độ tuổi từ 55 đến 75, những người là một phần của Nghiên cứu Sức khỏe của Y tá (bắt đầu năm 1976 để điều tra các yếu tố rủi ro dinh dưỡng của phụ nữ đối với bệnh mãn tính) và Nghiên cứu Theo dõi Chuyên gia Y tế (đã ghi lại sức khỏe và chế độ ăn của nam giới từ năm 1986). Dữ liệu về chế độ ăn, cùng với các mẫu ADN, máu, nước tiểu, phân và mô từ cả hai nghiên cứu, đã cho phép các nhà nghiên cứu như Liu đạt được những tiến bộ lớn trong khoa học - khám phá ra sự nguy hiểm của chất béo chuyển hóa (trans fats) và lệnh cấm sau đó trong nguồn cung cấp thực phẩm của Mỹ; mối liên hệ giữa béo phì và ung thư vú, ngay cả ở thanh thiếu niên; và mối liên hệ giữa hút thuốc lá và bệnh tim.

P.T.T (NASTIS), theo https://edition.cnn.com/, 2025