Vào những năm 1980, khi tiến sĩ Stella Kourembanas bắt đầu sự nghiệp của mình trong lĩnh vực y khoa sơ sinh - một nhánh của nhi khoa chuyên nghiên cứu, chăm sóc và điều trị cho trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc có vấn đề sức khỏe ngay sau khi chào đời - bà đã tận tay chăm sóc những đứa trẻ sơ sinh bị tăng huyết áp phổi, một căn bệnh dẫn đến huyết áp cao bất thường ở động mạch phổi và có thể dẫn đến suy tim. Kể từ đó, các phương pháp điều trị như oxit nitric hít, thuốc giãn mạch mới, phương thức thở máy mới và oxy hóa màng ngoài cơ thể (ECMO) đã làm giảm tỷ lệ tử vong từ khoảng 85% xuống còn 10%. Nhưng tăng huyết áp phổi vẫn tồn tại.

Kourembanas, trưởng khoa y học sơ sinh tại Bệnh viện Nhi Boston cho biết: "Có sự cải thiện, cải thiện khả năng sống sót, nhưng không có cách chữa khỏi".

Khi ngày càng nhiều trẻ sơ sinh sống sót sau khi sinh non và mắc chứng loạn sản phế quản phổi (BPD), một bệnh phổi mãn tính, thì ngày càng có nhiều trẻ mắc chứng tăng huyết áp phổi. Người ta tin rằng BPD ngăn chặn sự phát triển của các mạch máu trong phổi và ngăn cản sự phát triển bình thường của phổi.

Khi số lượng trẻ sơ sinh sống sót sau sinh non ngày càng tăng, tỷ lệ mắc chứng loạn sản phế quản phổi (BPD) – một bệnh phổi mãn tính – cũng gia tăng, kéo theo đó là sự gia tăng các trường hợp tăng huyết áp phổi. BPD được cho là nguyên nhân cản trở sự phát triển của các mạch máu trong phổi, ảnh hưởng đến quá trình phát triển bình thường của cơ quan này.

Đại thực bào gây viêm so với đại thực bào chống viêm

Khoảng 25 năm trước, Kourembanas và cộng sự bắt đầu thử nghiệm các phương pháp điều trị mới trên mô hình động vật mắc chứng BPD và tăng huyết áp phổi do thiếu oxy. Quá trình nghiên cứu đã giúp họ phát hiện các cơ chế bệnh lý quan trọng và xác định những mục tiêu tế bào mới. Họ nhận thấy bệnh mạch máu phổi xảy ra trước phản ứng viêm và phát hiện rằng một số phân nhóm đại thực bào—tế bào bạch cầu được huy động đến phổi khi thiếu oxy—giải phóng các yếu tố gây viêm, thúc đẩy sự tiến triển của bệnh mạch máu.

Họ tiếp tục phát hiện ra rằng một số phân nhóm đại thực bào có khả năng giảm viêm và ức chế sự phát triển của tăng huyết áp phổi. Trong mô hình thiếu oxy của họ, kết quả cho thấy can thiệp sớm vào quá trình viêm có thể ngăn chặn sự phát triển của bệnh tăng huyết áp phổi.

Trong nghiên cứu mới công bố trên Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology, nhóm của Kourembanas, do Tiến sĩ Angeles Fernandez-Gonzalez dẫn đầu, đã biến đổi đại thực bào theo hướng chống viêm bằng cách ủ chúng với các cytokine đặc biệt. Khi đưa các đại thực bào đã biến đổi vào phổi chuột qua đường khí quản, họ quan sát thấy tình trạng viêm do thiếu oxy giảm đáng kể và quá trình tuyển mộ tế bào đơn nhân bị ngăn chặn.

Sau bốn tuần điều trị, nhóm nghiên cứu quan sát thấy bệnh lý tim thuyên giảm. Các biến chứng của tăng huyết áp phổi, bao gồm phì đại thất phải, huyết áp tâm thu thất phải và tái cấu trúc mạch máu, đều giảm so với nhóm đối chứng không được tiêm đại thực bào đã biến đổi.

Fernandez-Gonzalez cho biết: "Chìa khóa là ngăn chặn tình trạng viêm ở thời điểm sớm và loại bỏ các tác nhân kích hoạt ngay từ đầu". "Sau khi kích hoạt các yếu tố gây viêm, tương tác chéo dẫn đến sản xuất nhiều yếu tố gây viêm hơn, làm dày thành mạch và tái cấu trúc mạch máu khiến mạch máu kháng lại lưu lượng máu. Điều này buộc tim phải làm việc nhiều hơn".

Fernandez-Gonzalez nhấn mạnh: "Điều quan trọng là ngăn chặn viêm nhiễm từ sớm và loại bỏ các tác nhân kích hoạt ngay từ đầu". Ông giải thích rằng, khi các yếu tố gây viêm được kích hoạt, sự tương tác chéo giữa chúng sẽ thúc đẩy sản xuất nhiều chất gây viêm hơn, dẫn đến thành mạch dày lên và tái cấu trúc, khiến mạch máu giảm khả năng lưu thông. Hệ quả là tim phải hoạt động mạnh hơn để bơm máu”.

Các hướng điều trị khả thi

Kourembanas tin rằng việc điều chỉnh các đại thực bào có thể giúp ngăn ngừa tăng huyết áp phổi ở trẻ sơ sinh mắc BPD đang suy yếu lâm sàng mà không ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của phổi. "Bệnh nhân hiện nay thường được điều trị bằng steroid, giúp kiểm soát viêm nhưng đồng thời cũng ức chế sự phát triển của phổi," bà cho biết.

Theo bà, nếu can thiệp sớm vào tình trạng viêm và điều chỉnh đại thực bào, có thể hạn chế các đợt bùng phát tăng huyết áp phổi không chỉ ở trẻ lớn mà còn ở người trưởng thành.

Fernandez-Gonzalez chia sẻ, các liệu pháp tập trung vào đại thực bào có thể được triển khai theo nhiều cách khác nhau, bao gồm liệu pháp tế bào cung cấp trực tiếp đại thực bào chống viêm, sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc từ đại thực bào hoặc điều chỉnh môi trường phổi để tác động đến chức năng của chúng. Hiện nay, đây là vấn đề nghiên cứu được các phòng thí nghiệm học thuật và công nghiệp tích cực theo đuổi.

Theo Fernandez-Gonzalez, các đại thực bào "tốt" có thể bị tác động bởi các tín hiệu trong môi trường phổi sau khi được đưa vào, khiến chúng mất đi đặc tính chống viêm vốn có. Để hạn chế tình trạng này, Kourembanas cho rằng có thể không cần sử dụng tế bào trực tiếp, mà thay vào đó là các sản phẩm có nguồn gốc từ chúng nhằm tạo ra hiệu quả lâu dài. Tuy nhiên, bà nhấn mạnh rằng vẫn cần thêm nghiên cứu chuyên sâu và các thử nghiệm lâm sàng để xác định phương pháp tối ưu.

P.T.T (NASTIS), theo https://medicalxpress.com/, 6/2025