Các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Ung thư Memorial Sloan Kettering đã phát hiện ra rằng vắc-xin tân kháng nguyên ARN có thể tạo ra phản ứng tế bào T CD8+ kéo dài, giúp làm chậm quá trình tái phát bệnh ở bệnh nhân mắc ung thư biểu mô ống tụy (PDAC). Vắc-xin này có thể giúp làm chậm quá trình tái phát của bệnh, mở ra triển vọng điều trị mới cho các bệnh nhân mắc phải loại ung thư nguy hiểm này.

PDAC (ung thư tuyến tụy) là một trong những loại ung thư nguy hiểm và có tỷ lệ tử vong cao, chủ yếu do phát hiện muộn và sự hạn chế trong các phương pháp điều trị hiệu quả. Tế bào T giúp bảo vệ cơ thể bằng cách nhận diện và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh xâm nhập cũng như các tế bào bị nhiễm bệnh hoặc đột biến như tế bào ung thư.

Các đột biến trong tế bào khối u có thể tạo ra tân kháng nguyên—là các protein mới, không phải tế bào bình thường của cơ thể. Những tân kháng nguyên này có thể được phát hiện bởi các phân tử MHC (phức hợp chính của tổ hợp mô), qua đó kích hoạt tế bào T nhận diện và tấn công tế bào khối u. Tuy nhiên, với một số loại ung thư, như ung thư tuyến tụy (PDAC), gánh nặng đột biến thấp sẽ dẫn đến việc sản sinh ít tân kháng nguyên. Điều này khiến tế bào T khó phân biệt được tế bào khối u với tế bào bình thường của cơ thể, làm giảm khả năng miễn dịch tự nhiên trong việc nhận diện và tiêu diệt khối u

Vắc-xin ung thư truyền thống gặp nhiều khó khăn trong việc tạo ra phản ứng tế bào T đặc hiệu và bền vững đối với khối u. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá khả năng của vắc-xin tân kháng nguyên ARN trong việc kích thích tạo ra tế bào T hoạt động lâu dài và liệu chúng có mối tương quan với việc trì hoãn quá trình tái phát của ung thư tuyến tụy (PDAC) hay không.

Trong thử nghiệm Giai đoạn I, "RNA neoantigen vaccines prime long-lived CD8+ T cells in pancreatic cancer", được công bố trên tạp chí Nature, nhóm nghiên cứu đã đánh giá tác dụng của autogene cevumeran, một loại vắc-xin mRNA–lipoplex cá thể hóa, có khả năng mã hóa tới 20 tân kháng nguyên. Vắc-xin này được kết hợp với các phương pháp điều trị khác như phẫu thuật, atezolizumab và hóa trị liệu (mFOLFIRINOX).

Mười sáu bệnh nhân bị ung thư tụy dạng ống (PDAC) có thể phẫu thuật cắt bỏ đã được điều trị bằng autogene cevumeran sau phẫu thuật, kết hợp với một liều atezolizumab duy nhất. Sau đó, họ tiếp tục trải qua 12 chu kỳ hóa trị FOLFIRINOX đã được điều chỉnh và một đợt tăng cường vắc-xin. Các nhà nghiên cứu tiến hành đánh giá phản ứng tế bào T do vắc-xin gây ra thông qua xét nghiệm ELISpot IFNγ ex vivo, giải trình tự thụ thể tế bào T (TCR), và phân tích máu cùng mô theo chiều dọc trong suốt thời gian theo dõi trung bình là 3,2 năm.

Tám (08) trong số mười sáu (16) bệnh nhân được tiêm vắc-xin đã phát triển phản ứng tế bào T CD8+ đặc hiệu với tân kháng nguyên một cách mạnh mẽ. Những bệnh nhân này, được gọi là nhóm đáp ứng, ghi nhận ít trường hợp tái phát ung thư hơn trong suốt thời gian theo dõi nghiên cứu.

Không thể xác định được thời gian trung bình tái phát đối với nhóm người đáp ứng, vì phần lớn trong số họ không bị tái phát vào giai đoạn cuối nghiên cứu. Tuy nhiên, kết quả sống sót của nhóm người đáp ứng rất khả quan với thời gian trung bình là 13,4 tháng so với nhóm người không đáp ứng. CloneTrack, một công cụ dựa trên giải trình tự, đã phát hiện ra 79 dòng tế bào T CD8+ do vắc-xin tạo ra ở những người có phản ứng. Các dòng tế bào này được tạo ra trong quá trình tiêm liều mồi, đạt mức mở rộng đỉnh điểm sau sáu liều hoặc ít hơn, với mức độ mở rộng trung bình tăng gấp 100 lần.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, các dòng tế bào T CD8+ do vắc-xin tạo ra có khả năng duy trì sự sống lâu dài, với tuổi thọ trung bình ước tính lên đến 7,7 năm sau khi được tăng cường điều trị. Đặc biệt, 86% các dòng tế bào này vẫn tồn tại với tần suất đáng kể trong ít nhất 3 năm sau khi tiêm vắc-xin. Một phát hiện thú vị là khoảng 20% các dòng tế bào này có thể tồn tại qua nhiều thập kỷ, thậm chí có khả năng sống lâu hơn vật chủ của chúng.

Các tế bào T do vắc-xin tạo ra có khả năng chuyển từ trạng thái tăng sinh sang trạng thái hiệu ứng và sau đó ổn định thành các tế bào giống như tế bào trí nhớ, trú ngụ lâu dài trong mô (TRM). Những tế bào này duy trì khả năng gây độc tế bào suốt nhiều năm. Cụ thể, tế bào T CD8+ có khả năng duy trì chức năng đặc hiệu đối với tân kháng nguyên, ngay cả khi được thử thách lại trong ống nghiệm, và có thể duy trì chức năng này trong một khoảng thời gian dài, lên đến 3,6 năm sau khi tiêm vắc-xin.

Các khối u từ bệnh nhân tái phát cho thấy một hiện tượng đáng lo ngại là sự mất chọn lọc của các dòng tế bào ung thư mục tiêu đối với vắc-xin điều trị. Điều này chỉ ra rằng khối u có thể thay đổi theo thời gian, làm giảm hiệu quả của các phương pháp điều trị hiện tại. Vì vậy, để cải thiện hiệu quả điều trị, cần phải giải quyết vấn đề này bằng cách nghiên cứu lớn hơn về sự không đồng nhất của khối u và cơ chế thoát khỏi các dòng tế bào mục tiêu.

Tiềm năng của vắc-xin tân kháng nguyên mRNA–lipoplex trong việc hỗ trợ tạo ra khả năng miễn dịch chức năng và bền vững, đặc biệt là sau phẫu thuật, đã được chứng minh rõ ràng trong các thử nghiệm Giai đoạn I đối với một trong những loại ung thư kháng thuốc mức độ cao nhất. Tuy nhiên, để khẳng định hiệu quả và tiềm năng thực tế của vắc-xin này, cần phải thực hiện các thử nghiệm lớn hơn với quy mô rộng hơn và theo dõi lâu dài. Đồng thời, cần nghiên cứu thêm về cách tăng tỷ lệ đáp ứng của cơ thể đối với vắc-xin và giảm thiểu khả năng các tế bào ung thư thoát khỏi sự tấn công của hệ miễn dịch, điều này sẽ giúp nâng cao hiệu quả điều trị và giảm tỷ lệ tái phát sau điều trị.

P.T.T (NASATI), theo https://medicalxpress.com/, 6/2025