Các nhà nghiên cứu quốc tế do Mạng lưới Y tế Đại học (UHN) ở Toronto và Đại học Zurich-Thụy Sĩ dẫn đầu đã xây dựng tập bản đồ phân tử đầu tiên về mạch máu não người ở độ phân giải đơn bào, trải dài từ giai đoạn phát triển sớm đến tuổi trưởng thành và qua các giai đoạn bệnh như khối u não và dị dạng mạch máu não.

Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả đã phân lập các mạch máu từ bộ não đang phát triển sớm của con người, não người trưởng thành, khối u não và dị tật mạch máu não. Họ thấy rằng các tế bào nội mô, lót các mạch máu và điều chỉnh sự tương tác giữa máu và các mô xung quanh, hoạt động khác nhau qua nhiều giai đoạn phát triển não bộ khác nhau và có thể có vai trò quan trọng hơn những gì được hiểu trước đây trong mạng lưới tín hiệu thần kinh mạch máu của não.

Tiến sĩ Thomas Wälchli cho biết: "Mạch máu não, hay các tế bào mạch máu, gen và đường dẫn truyền, rất quan trọng đối với hoạt động bình thường của bộ não trưởng thành, cũng như đối với nhiều loại bệnh về não, chẳng hạn như khối u não, đột quỵ và dị tật mạch máu não”. Bằng cách hiểu rõ những con đường này phát triển và hoạt động như thế nào trong quá trình phát triển não bộ sớm, chúng bị im lặng như thế nào trong bộ não khỏe mạnh của người trưởng thành, và cách chúng được kích hoạt lại khi bị bệnh, sẽ cung cấp cái nhìn sâu sắc hơn về hoạt động bình thường của mạch máu não con người và mở ra cánh cửa cho các lựa chọn điều trị trong tương lai.

Tiến sĩ Ivan Radovanovic cho biết: "Viện Krembil Brain của UHN là một trung tâm phẫu thuật thần kinh có quy mô lớn, cung cấp khả năng tiếp cận tuyệt vời cho nhóm bệnh nhân đa dạng về mặt lâm sàng. Chúng tôi có thể thực hiện giải trình tự RNA đơn bào của hơn 600.000 tế bào nội mô, quanh mạch máu và các tế bào có nguồn gốc mô khác từ 117 các mẫu, ở độ phân giải chưa từng có, cho chúng ta cái nhìn đặc biệt về hoạt động bên trong của mạch máu não”.

Điều này mang đến một tập dữ liệu rất lớn và sẽ là nguồn tài nguyên quan trọng cho các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới. Bằng cách phát hiện ra những khác biệt chính giữa mạch máu não khỏe mạnh và bệnh tật, công việc của chúng tôi giúp xác định các điểm yếu của các mạch não bất thường có thể được sử dụng để điều trị cả khối u não và dị tật mạch máu não.

Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng mạch máu ở não người trưởng thành khỏe mạnh gần như ngừng phát triển hoàn toàn theo thời gian, nhưng khối u não hoặc dị tật mạch máu não có thể kích hoạt lại sự phát triển của mạch máu trong mô não, tương tự như sự phát triển mạch máu ở não đang phát triển sớm. Phát hiện này chưa bao giờ được mô tả trước đây. Đây là lần đầu tiên cho thấy mạch máu não của con người khác với mạch máu của các cơ quan bên ngoài não như thế nào, cả trong quá trình phát triển não ban đầu và ở tuổi trưởng thành, và khi bệnh phát sinh, mạch máu não trở nên giống mạch máu của một cơ quan ngoại vi hơn.

Tiến sĩ Wälchli nói: Khi bị bệnh, các đặc điểm điển hình của mạch máu não người bị thay đổi một phần. Các tế bào nội mô cũng có thể ảnh hưởng đến sự tương tác với hệ miễn dịch của cơ thể. Khi bệnh xảy ra, những tế bào này giúp điều chỉnh lại các đặc tính đặc hiệu của miễn dịch, nghĩa là các tế bào nội mô có thể tiến hóa thành “tế bào trình diện kháng nguyên”, kích hoạt phản ứng miễn dịch.

Sẽ mất nhiều năm, nhưng nếu có thể xác định được điều gì đang xảy ra trong bộ não đang phát triển sớm và mạng lưới mạch máu đó phát triển như thế nào theo thời gian, cách chúng phát triển thành động mạch, mao mạch và tĩnh mạch cũng như tương tác với hệ miễn dịch, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về mô hình phát triển của mạch máu khối u.

Cả não phát triển sớm, khối u não và dị tật mạch máu não đều có đặc điểm là tăng trưởng mạch máu và ức chế miễn dịch, cho phép mô phát triển không bị xáo trộn. Nếu chúng ta có thể làm giảm hoặc ức chế sự phát triển của mạch máu, đồng thời tăng cường hệ miễn dịch, có tiềm năng ứng dụng vào trị liệu.

Đ.T.V (NASATI), theo https://medicalxpress.com, 7/2024