Cây Sâm Đá thuộc họ Gừng, chi Nghệ được phát hiện lần đầu tiên ở Việt Nam. Thân rễ và củ của cây Sâm Đá có tác dụng bồi bổ sức khỏe, cường gân, bổ cốt, tăng sinh lực, trị phong thấp, bổ thận, hạn chế suy nhược cơ thể và hỗ trợ điều trị một số bệnh. Tuy nhiên, các tác dụng dược lý của cây này chưa được nghiên cứu nhiều.

Hình thái thực vật của cây Sâm Đá thu nhận tại huyện Kbang, Gia Lai

Cây Lan Kim Tuyến còn gọi là cây Lan Gấm, cây Kim Cương thuộc họ Orchidaceae cũng có nhiều tác dụng sinh học như hoạt tính kháng viêm, tác dụng bảo vệ gan và giảm đường huyết. Đặc biệt, các nghiên cứu gần đây cho thấy cây Lan Kim Tuyến có hoạt tính tăng cường miễn dịch và hoạt tính kháng ung thư trên cả mô hình thực nghiệm in vitro. Hiện nay, ở Việt Nam có khoảng 12 loài Lan Kim Tuyến khác nhau được phát hiện trên nhiều vùng miền, trong đó một số loài có giá trị dược liệu và thương mại cao như Anoectochilus formosanus Hayata, Anoectochilus roxburghii Lindl. Tuy nhiên, hiện nay, nhóm các cây dược liệu này đang bị khai thác tràn lan gây cạn kiệt nguồn tài nguyên dược liệu.

Để góp phần thúc đẩy kế hoạch phát triển dược liệu và định hướng phát triển cây dược liệu Sâm Đá và Lan Kim Tuyến trên địa bàn tỉnh Gia Lai, nhóm nghiên cứu tại Viện Sinh học nhiệt đới do TS. Lê Thành Long dẫn đầu, đã xây dựng thành công quy trình công nghệ và bào chế sản phẩm viên nén (bao phim) Lan Kim Tuyến và viên nén Sâm Đá hỗ trợ sức khoẻ cho bệnh nhân ung thư.

Nghiên cứu đã xác định được một số thành phần các hợp chất có hoạt tính sinh học kháng ung thư có trong dược liệu cây Lan Kim Tuyến và cây Sâm Đá. Kết quả nghiên cứu đã chứng minh được hoạt tính gây độc in vitro của các cao chiết trên một số dòng tế bào ung thư khác nhau, nhưng ít ảnh hưởng tới các tế bào bình thường. Theo kết quả đánh giá tính an toàn, cao chiết Lan Kim Tuyến không gây độc cho động vật thí nghiệm với các mức liều thử nghiệm. Ngược lại, cao chiết Sâm Đá gây ra một số ảnh hưởng độc hại, đặc biệt là cho cơ quan chuyển hóa gan khi sử dụng cao Sâm Đá với liều lượng cao trong một thời gian dài. Đánh giá hoạt tính cũng như tính an toàn của sản phẩm cao chiết ở mức độ in vitro và in vivo là tiền đề cho các thử nghiệm tiền lâm sàng và lâm sàng tiếp theo.

Nhóm nghiên cứu cũng đã xây dựng được các quy trình thu nhận cao nguyên liệu chuẩn hoá; quy trình bào chế sản phẩm viên nén (bao phim) Lan Kim Tuyến và viên nén (bao phim) Sâm Đá, các bộ tiêu chuẩn chất lượng cơ sở (TCCS) cho sản phẩm cao chiết và sản phẩm viên nén (bao phim). Đây là cơ sở cho việc việc phối hợp, liên kết với các doanh nghiệp, công ty sản xuất dược phẩm trong việc chuyển giao kết quả nghiên cứu, sản xuất thử nghiệm ở quy mô pilot và quy mô thương mại. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu đã chuẩn hoá được nguồn nguyên liệu đầu vào của cây Lan Kim Tuyến và Sâm Đá, đồng thời xây dựng được 02 bộ tiêu chuẩn chất lượng cơ sở cho sản phẩm cao chiết và sản phẩm viên nénchứa cao chiết theo tiêu chuẩn của Dược điển Việt Nam V. Các bộ tiêu chuẩn chất lượng này là cơ sở quan trọng trong việc xây dựng danh mục kiểm soát và đánh giá chất lượng các sản phẩm cao chiết và các sản phẩm có nguồn gốc từ các dược liệu cây Lan Kim Tuyến và cây Sâm Đá theo tiêu chuẩn của Dược điển Việt Nam V.

Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ giúp các nhà quản lý trong việc hoạch định các chính sách phát triển dược liệu của địa phương, định hướng phát triển và chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tạo ra sản phẩm có giá trị về y tế, kinh tế cao trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Đồng thời, hỗ trợ cho các đơn vị doanh nghiệp, công ty dược trong việc xây dựng kế hoạch hợp tác sản xuất và thương mại hoá các sản phẩm từ cây Lan Kim Tuyến và cây Sâm Đá.

N.P.D (tổng hợp)