Trong Chính sách Cơ bản về quản lý và cải cách kinh tế và tài chính năm 2022 do chính phủ Nhật Bản công bố, khởi nghiệp được xác định là một trong năm lĩnh vực ưu tiên đầu tư. Đây là một phần của kế hoạch thực hiện "chủ nghĩa tư bản mới" và chiến lược 5 năm nhằm thúc đẩy nhanh chóng sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp. Chính phủ Nhật Bản đã triển khai các biện pháp hỗ trợ khởi nghiệp từ những năm 1990, và cùng với sự nỗ lực của khu vực tư nhân, các doanh nghiệp khởi nghiệp đã dần trở thành một phần không thể thiếu trong xã hội và nền kinh tế Nhật Bản.

Nhật Bản hiện đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, với mục tiêu trở thành một cường quốc khởi nghiệp, thông qua việc gia tăng số lượng doanh nghiệp khởi nghiệp và khuyến khích các doanh nghiệp này mở rộng quy mô để trở thành những tập đoàn lớn. Tuy nhiên, vào năm 2022, môi trường kinh doanh cho các doanh nghiệp khởi nghiệp đã đối mặt với nhiều khó khăn. Sự thắt chặt tiền tệ toàn cầu và cuộc xâm lược Ukraine của Nga đã khiến các nhà đầu tư lo ngại về rủi ro, dẫn đến việc hạn chế dòng vốn vào các doanh nghiệp khởi nghiệp.

Để đối phó với tình hình này, chính phủ Nhật Bản đã chú trọng đến hai nhiệm vụ quan trọng: 1) hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp giải quyết các vấn đề xã hội ở địa phương, từ đó tăng số lượng các doanh nghiệp khởi nghiệp và 2) tăng cường hỗ trợ cho các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ sâu, vốn có tiềm năng mở rộng quy mô.

Mặc dù đối mặt với những khó khăn, môi trường hỗ trợ khởi nghiệp tại Nhật Bản đã phát triển mạnh mẽ trong thập kỷ qua. Số tiền tài trợ cho các doanh nghiệp khởi nghiệp đã tăng đều đặn, đạt 780,1 tỷ Yên vào năm 2021. Bên cạnh việc mở rộng quy mô của các quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) trong nước, các nhà đầu tư quốc tế cũng đã gia nhập thị trường Nhật Bản, tạo ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp khởi nghiệp huy động vốn và thúc đẩy tăng trưởng nhanh chóng.

Mặc dù số lượng Kỳ Lân tại Nhật Bản không nhiều, nhưng các doanh nghiệp khởi nghiệp có vốn hóa thị trường từ 10 tỷ Yên trở lên đang ngày càng gia tăng. Sự gia tăng này không chỉ phản ánh sự phát triển của các doanh nghiệp mà còn chứng tỏ sự trưởng thành của hệ sinh thái khởi nghiệp tại Nhật Bản. Các thành phố lớn như Tokyo đã chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ của các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp, từ các quỹ đầu tư mạo hiểm, nhà đầu tư thiên thần cho đến các không gian làm việc chung với chi phí thấp.

Chính phủ Nhật Bản đã triển khai nhiều biện pháp hỗ trợ khởi nghiệp trong suốt những năm qua, từ việc cải thiện môi trường kinh doanh tổng thể đến các chương trình hỗ trợ chuyên sâu cho các doanh nghiệp có tiềm năng toàn cầu. Một trong những sáng kiến nổi bật là chương trình J-Startup, được ra mắt vào năm 2018, nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp có khả năng vươn ra thế giới.

Bên cạnh đó, các chính sách khác như việc xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đẳng cấp quốc tế cũng đã được triển khai, với mục tiêu tạo ra các thành phố trung tâm khởi nghiệp và cung cấp các hỗ trợ đặc biệt cho các startup ở những thành phố này. Tuy nhiên, dù đã có những tiến bộ đáng kể, môi trường khởi nghiệp tại Nhật Bản vẫn cần nhiều cải cách để tạo ra một hệ sinh thái đầy đủ và bền vững hơn.

Một trong những mục tiêu quan trọng trong chiến lược khởi nghiệp của Nhật Bản là sử dụng các doanh nghiệp khởi nghiệp để giải quyết các vấn đề xã hội, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và khu vực có dân số già hóa. Chính phủ và các tổ chức địa phương đang tích cực hợp tác với các doanh nghiệp khởi nghiệp để đối phó với các thách thức xã hội như tỷ lệ sinh giảm, sự suy yếu của cộng đồng và các vấn đề liên quan đến người cao tuổi.

Đặc biệt, các doanh nghiệp khởi nghiệp có thể giải quyết những vấn đề này một cách linh hoạt và hiệu quả hơn các tổ chức phi lợi nhuận hoặc các cơ quan chính phủ. Tuy nhiên, các doanh nghiệp này phải đối mặt với nhiều thách thức lớn, như việc khó khăn trong việc mở rộng quy mô và thu hút vốn đầu tư, vì những doanh nghiệp này thường bị coi là ít hấp dẫn đối với các nhà đầu tư mạo hiểm.

Để các doanh nghiệp khởi nghiệp có thể mở rộng quy mô ra quốc tế, việc đầu tư vào công nghệ sâu (deep tech) là một chiến lược quan trọng. Nhật Bản nổi bật với các công nghệ đột phá trong các lĩnh vực như vật liệu mới và công nghệ sinh học, và việc phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực này sẽ giúp đất nước tăng cường vị thế toàn cầu.

Các doanh nghiệp công nghệ sâu thường đối mặt với những khó khăn đặc thù trong việc huy động vốn, do quá trình nghiên cứu và phát triển kéo dài và chi phí cao. Tuy nhiên, các chương trình hỗ trợ từ chính phủ, bao gồm các khoản trợ cấp và bảo lãnh nợ, đang giúp các doanh nghiệp này vượt qua giai đoạn khó khăn ban đầu và tiếp tục phát triển.

Mặc dù môi trường khởi nghiệp toàn cầu dự báo sẽ ngày càng khắt khe hơn, Nhật Bản vẫn cần tiếp tục thúc đẩy các doanh nghiệp khởi nghiệp như một nhân tố quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề xã hội và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Chính phủ Nhật Bản cần duy trì sự hỗ trợ mạnh mẽ đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp, đồng thời tạo ra một môi trường thuận lợi cho việc mở rộng quy mô và vươn ra quốc tế. Nếu những biện pháp này được triển khai hiệu quả, Nhật Bản có thể thực hiện được mục tiêu trở thành một cường quốc khởi nghiệp trong tương lai gần.

N.L.H (NASATI), theo JRI Research Journal, 12/2024